MURDHA –
CITTA
Om Awighnam astu nama
sidham,
Putusing Paseban Krama Desa Pakraman Desa Pengotan gumawe
Awig-awig Desa Pakraman maka sepat siku-siku pematut, wastu kasidan Prayojanan
Mami Kabeh presama angidepaken muah amanggehaken kadi awig-awig iki.
Desa Adat Pakraman
wantah marupa pasayuban Kraman Desa rauhin kulawarga pawongannya, manut dresta
Desa kemanggehang Bhuana Agung, pawongannya
soang-soang pinaka Bhuana Alit, kalih malarapan canta
Jagatdhita, sinanggeh murdhaning prayojana pangriptaning Awig-awig.
PRATAMAS
SARGAH
ARAN LAN WEWIDANGAN DESA
Pawos 1
(1) Desa Pakraman puniki mewasta Desa
Pakraman Pengotan
(2) Jebar Kakuwub wewidangannya
mewates nyatur :
ha. Sisih Wetan Desa Adat Langkan
na. Sisih Kulon Desa Adat Sekaan
ca. Sisih Lor Desa Adat Kedisan
ra. Sisih Kidul Desa Adat Palaktiying
Desa Puniki
kawangun antuk karang miwah miwah tegal ayahan desa turmaning kepas dados kutus
(8) banjar soang-soang sinanggeh tempekan, luire ;
a. Tempek Banjar Tiying Desa
na. Tempek Banjar Delod Desa
ca. Tempek Banjar Yoh
ra. Tempek Banjar Basangaa,
ca. Tempek
Banjar Yoh
ka. Tempek Banjar Penyebeh
da. Tempek Banjar Padpadan
ta, Tempek Banjar Sunting
DVITYAS SARGAH
PATITIS LAN PAMIKUKUH
Pawos 2
Desa Adat
Pakraman Pengotan ngemanggehang Pamikukuh
minakadi :
ha. Pancasila
na. Undang-undang
Dasar 1945 ;
ca. Tri Hita Karana manut sada cara Agama Hindu
Pawos 3
Luir patitis Desa Pakraman Pengotan
ha. Mikukuhang miwah ngerajegang Sang Hyang Agama
;
na. Nginggilang tata prawertine meagama ;
ca. Ngerajegang pasukertan Desa
saha pawongannya sekala kelawan
niskala ;
ra. Mikukuhin Awig-awig,
pararem lan pasuara.
TRITYAS SARGAH
SUKERTA TATA PAKRAMAN
Palet 1
Indik Krama
Pawos 4
(1) Sehanan sang jenek mapaumahan ring Desa
Pakraman Pengotan
sane
meagama Hindu tur nyungkemin Kahyangan Tiga sinanggeh Warga Desa Pakraman
Pengotan.
(2) Sejaba punika sinanggeh tamiu,
Pawos 5
Krama Desa wenten 5
(limang) Pawos luwire :
ha. Krama ngarep, Kulawarge sane ngamong karang
miwah tegal lan ayah Desa utawi
numbas tegal akidiknyane 1 ha
na. Krama Ngarep
Nyibakin,Krama sane numbas karang
utawi tegal akidiknyane 50 are ngantos kirang ring 1 hektar
ca. Krama Tapukan, kulawarga
manut aksara ha utawi na,
sakewanten durung antes
ngayah;
.ra. Krama Bala Angkep, kulawarga sane tan
ngamong karang utawi tegal Ayah Desa sakewanten sampun mawiwaha.
ka. Sekeha Teruna Kulawarga
sane ngawit mayusa tlulas tiban (13)
warsa ngantos tigang dasa lima ( 35) warsa saha dereng mawiwaha.
ngantos durung mawiwaha.
Pawos 6
Ngawit dados Krama Desa Pakraman
ha. Sangkaning
ngamong Karang miwah tegal ayah Desa ;
na. Mawiwit
pawiwahan
ca. Sangkaning
nyepih,numbas, ngewaris, ngidih lan sapanunggalannya karang utawi tegal ayah
Desa ;
ra. Sangkaning pinunas ngeraga
utawi jenek mapaumahan wewidangan Desa Pakraman Pengotan saha kacumponin olih Krama miwah Prajuru
Pawos 7
Panemayan
tedun mekrama desa :
ha. Nyabran Pangusaban
rikala Purnamaning Karo, majalaran antuk
tatengeran sedereng arep ring krama
Pawos 8
Pawos 8
1) Sehanan Krama Desa keni tetegenan (ayah-ayahan)
luwire :
ha. Ayah Nyumek mapiteges urunan
miwah ayahan memungkul sakeng Krama ngarep ;
na. Ayah Nyibakin
mapiteges ayahan pateh kadi Krama ngarep lan keni urunan wenten wewangunan lan
urunan upacara yadnya nyabran wali ngusaba lan wali kapat
ca. Ayah Bala Angkep keni ayah miwah urunan manut
perarem.
ra. Ayah tapukan keni urunan wewangunan
mamungkul lan urunan wali keni mamungkul, sakewanten kaluputang sakeng
ayah-ayah.
ka. Sekaa Daha
Teruna keni patedunan manut pabuat utawi pinunas Prajuru Desa.
2)
Soang-soang Krama Desa sane ngerobang
keluarga sejeroningmayusa 7 (pitung) warsa ngantos
15 (limolas) warsa patut ngemolihang kaweruhan saha keranjingang ring
sekolah dasar rauh SMP nyantos puput saha ngemolihang cihna antuk Krama
sane ngerobang inucap, prade mamurug wenang
kedanda manut pararem, saha patut ngemarginin pidabdab sakeng Guru Wisesa
sejeroning nincapang kaweruhan.
Pawos 9
Krama Desa Pakraman Kedadosang :
ha. Macub utawi tan tedun apisan, rikala mayadnya
manut pangelokika, matepetin,
mapawangunan (ritatkala ngeraabin utawi nasarin) miwah keluasan masangker 3
(tigang) rahina, selangkungnyane patut wenten pematut Prajuru lan tios-tiosan
manut perarem ;
na. Nyada
nyerahang ayah antuk Krama Ngarep utawi Nyibakin kangkat mawit yening sampun
mayusa 65 (enem dasa lima),lan nyerodang ayah sejawaning wenten
parindik tios manut pararem ;
ca. Nekel utawi majeg ; nutug ayah antuk berana
manut paetangan Desa
sangkaning kajudi antuk sang mawang rat
utawi jenek ring dura Desa ngerereh pekaryan.
Pawos
10
ha Wusan dados
Krama Desa sangkaning :
1. Pinunas ngeraga sangkaning kesah kedura desa utawi
ngelangkungin segara ;
2.
Kenorayang dwaning sampun tan prasida
ngesehin solah
maprawerti state nguwug kecaping Awig-awig
;
3.
Seda utawi ceput.
na Sang
usan mekrama Tan polih pah-pahan sangkaning padruwen Desa, saha prade ngamong
ayahan, Patut ngaturang ayahan ke Desa, sejawaning pah-pahan ring soang-soang
tempek Banjar manut perarem ring soang-soang banjar ;
ca. Prade sang wusan mekrama pecak ayah
mekrama malih
keangkat yening sampun
kacumpuin antuk Krama saha patut
naur panaub manut
pararem.
Palet 2
Indik Prajuru lan Dulun Desa
Pawos 11
1)
Desa Adat
Pengotan kaenter antuk Bendesa pekraman.
2) Banjar
Pakraman kaenter antuk kelihan Banjar Pekraman.
3)
Bendesa Pekraman patut :
ha Mawiwit sakeng Krama Desa Ngarep ;
na. Keadegang malarapan antuk
paruman, saha Prajuru soang-soang
taler keadegang nyabran 5 (limang)
warsa, sejawaning wenten
perindik tios
kangkat kapilih malih ;
ca. Patut
nincapang kaweruhan ring sulur Agama lan Adat,
turmaning
tan ceda angga, ceda budi lan sepenunggalanya
saha
tan kapialang antuk Uger-Uger Panegara;
ra. Maduluran
Dewa Saksi ring Pure Bale Agung.
Pawos 12
1)
Bendesa Pekraman kesanggra
antuk :
ha.
Pangliman utawi petajuh pinaka
wakilnya ;
na.
Penyarikan pinaka juru surat ;
ca. Petengen pinaka Juru Raksa druwen Desa ;
ra. Pengeromba.
Ka. Pesayahan
Da Kelian –kelian Banjar Pekraman
2) Kesinoman akeh nia manut kawigunan saha
magilir nyabran ngesasih
3) Sajeroning
ngenterang niskala Bendesa
mingsinggihang Dulun Desa lan Pemangku Kahyangan Desa.
Pawos 13
1)
Swadarmaning Bendesa luwire
:
ha. Ngenterang
penglaksana sedaging Awig-Awig
miwah
perarem
Desa;
na. Nuntun tur ngenterang Krama rauhing Warga Desa
ngupadi anut
patitis ;
ca. Mawosin
kalih niwakang pamutus arep wicara warga Desa
Pakraman.
ka. Maka duta matemuang bawos ring sapa sira ugi.
2)
Prade
Prajuru iwang penglaksana
keni pamidanda nikel ring
kaiwangan soang-soang saha kangkat kararyanang
manut perarem.
Pawos
14
1) Dudonan Dulun Desa ; mawasta saing 20 (duang
dasa) luwire :
a.
Ring Tengen :
1.
Jero Pasek ;
2.
Jero Muncuk ;
3.
Jero Kebayan ;
4.
Jero Dunungan ;
5.
Jero Guru Penyangki ;
6.
Jero Guru Penyangki ;
7.
Jero Guru Penyangki ;
8.
Jero Guru Penyangki ;
9.
Jero Guru Peserah ;
10. Jero
Guru Peserah.
na.
Ring Kiwa :
1.
Jero Mangku ;
2.
Jero Nyarik ;
3.
Jero Kebayan ;
4.
Jero Kebayan Salahin ;
5.
Jero Guru Penyangki ;
6.
Jero Guru Penyangki ;
7.
Jero Guru Penyangki ;
8.
Jero Guru Peserah ;
9.
Jero Guru Peserah.
2) Dulun Desa keadegang anut ulu apad utawi
sane dados keadegang wantah mawit sakeng Krama Ngarep, sakeng teben
ngamunggahang.
3)
Swadharmaning
Dulun Desa soang-soang manut dudonan luwire :
a.
Dulu
Tengen :
1.
Jero
Pasek Pangenter Bakti ;
2.
Jero
Muncuk Nyucuk Piuning ;
3.
Jero
Kebayan Penyangki Mucuk ;
4.
Jero
Dunungan Penyanggra Bhatara Pingit ;
5.
Jero
Guru Penyangki ;
6.
Jero
Guru Penyangki ;
7.
Jero
Guru Penyangki ;
8.
Jero
Guru Penyangki ;
9.
Jero
Guru Penyerah Pemalungan ;
10. Jero Guru Penyerah
Pemalungan ;
na. Dulu Kiwa :
1.
Jero
Mangku Pangenter Bakti ;
2.
Jero
Catu Panakeh Sari ;
3.
Jero
Jero Nyarik Juru Surat ;
4.
Jero
Kebayan Salahin Penyanggra Bhatara Istri;
5.
Jero
Guru Penyangki ;
6.
Jero
Guru Penyangki ;
7.
Jero
Guru Penyangki ;
8.
Jero
Guru Peserah Pemalungan ;
9.
Jero
Guru Peserah Pemalungan ;
4) Petias utawi olih-olihan Prajuru lan
Dulun Desa Luwire :
ha.
Polih tanding tengah ;
na.
Luput rerampen ;
ca. Paweweh
ring Dulun Desa polih pengangge anut perarem utawi manut kwentenan ;
ra. Petias
sewosan manut perarem
Pawos
15
1)
Prajuru Desa kagentosin
riantukan :
ha.
Seda ;
na.
Tutug panemaya;
ca. Wit sakeng pikayun rahayu utawi pinunas ngeraga.
ra. Kanorayang duaning iwang pemargi utawi nilar sesana.
2) Dulun Desa Kawusanang (kagentosin utawi lad) riantuk :
ha.
Telas Penuku ;
na.
Rabin nyane lina
ca. Prade melaksana Asta Dusta, lina, lan saha tios-tiosan manut
perarem.
Ngenorayang
utawi ngentosin Prajuru Dulun Desa patut sejeroning
paruman saha kaingkupin antuk Krama
Desa.
Palet 3
Indik Kulkul
Pawos 16
1)
Kulkul ring Desa Luwire :
ha. Kulkul
Desa ;
na. Kulkul
Banjar utawi Tempekan
na.
Kulkul Sekaa-sekaa.
2)
Tabuh tatepakan Kulkul Desa
:
ha. Kalih Tuludan lambat, tengeran tedun ngayah utawi parum ;
na. Atuludan
Bulus, tengeran kapanca bhaya;
ca. Limang kelentungan lambat tengeran petedunan
wangde wangde;
ra. Atuludan lambat lan tigang klentungan, mewantun-wantun tenggeran
Pawiwahan ;
ka. Tengeran Kelayu sekaran (putus/seda), kalih
kelentungan mewantun-wantun tengeran mituahang, atuludan lambat selanturnya
nedunang krama.
Pawos 17
1)
Kulkul Desa utawi Banjar
tan wenang katepak yening tan sangkaning
pituduh Prajuru, sejawaning kepanca bhaya ;
2) Sang
nepak tan sangkaning pituduh patut digelis atur supeksa maka
buatan panepake, yan tan mangkana
wenang sang mamurug
kedanda manut pararem;
3) Suaran
Kulkul, tenggeran kepanca bhaya patut ketedunin antuk Krama
Desa saha makta gegawan anut bhaya
;
4) Kulkul
sekaa-sekaa semaliha kulkul pondokan – pondokan tan
kalugra nyawerin (matehin) sukat utawi
tenggeran kulkul Desa prade
mamurug wenang kedanda manut
perarem.
Palet 4
Indik Paruman
Pawos 18
1). Paruman/Sangkepan ring Desa Adat Pengotan wenten
:
ha. Paruman
Desa Kawentenang :
1.
Nyabran ngesasih tan ngemargiang arah – arah ngangken tilem
lan tumpek saha matenggeran kulkul ;
2.
Napkala (Padgata kala) makajalaran arah-arah saha
matenggeran kulkul manut tetujon.
na.
Paruman Dulun Desa lan Prajuru, kawentenang manut tetujon;
ca. Paruman Sekaa – sekaa manut pabuat
2) Paruman Desa madudonan sekadi ring sor :
ra. Pamutus
bebawos beriuk sepanggul (ingkup) punika kemanggehang, prade tan praside suara
makehan pinaka pamutus.
3) Prade
pidaging paruman tan kaingkupin mangda Prajuru Desa ngilikang bebawos, saha putusannya mangda keraremin
antuk Krama Desa bilih tan praside kesungkemin
jantos ping tiga, Prajuru Desa wenang nunas bawos ring sang ngawe wenang.
Pawos
19
1)
Sajeroning
paruman Desa, Bendesa Adat patut nyiarang pemargin ngenterang Desa, pamekas
nganinin indik :
ha. Munjuk lungsuring Pakraman saha ayah – ayah sulur artha berana
druwen Desa;
na.
Rencana Prajuru nganinin utsaha Desa kapungkur
2)
Pamutus
Paruman Desa sinanggeh perarem maka pamitegep penglaksanan Awig-awig.
Pawos 20
1)
Sangkepan
Prajuru lan Dulun Desa kawenangang wantah ngerincikang pengerencana utsaha Desa
Kapungkur;
2)
Sangkepan
Prajuru lan Dulun Desa tan kawenang ngewedalang tategenan ring krama sadereng
keingkupin antuk Krama Desa ;
3)
Pemutus
sangkepan Prajuru lan Dulun Desa ngewetuang pasuara, maka pidaging pituduh sang
ngawewenang utawi ngonekang perarem krama Desa.
Palet
5
Indik Druwen Desa
Pawos 21
Padruwen Desa Adat Pengotan sekadi
ring sor :
ha. Wewangunan suci mekadi
Parhyangan/penyiwian-penyiwian Desa
Adat jangkep saha sarana upacara
pebaktiannya.;
na. Balai
pesamuan (Bale Desa Pekraman);
ca. Tanah
laba Pura;
ra. Tanah
Desa (Karang lan Tegal ayah Desa)
ka. Setra-setra luwire : Setra Pamajengan ring Penyebeh, Setra
Agung ring Delod Desa ;
da. Gong
Barungan.
ta. Ilen-ilen
sekadi : Rejang Pendet, Baris lan
pesantian.
sa. Lembaga
Perkreditan Desa (LPD)
wa. Tios
– tiosan sane pacang manggeh druwen Desa
Pawos 22
Olih-olihan Desa
Adat Pengotan, luwire :
ha. Olih-olihan saking pelaba pura,
na. Urunan
Krama Desa Adat;
ca. Paica
saking Guru Wisesa;
ra. Paica-paica
utawi utsaha tiosan sane patut
Pawos 23
1)
Prajuru Desa wenang ngetangang pamupon laba Pura lan
sepenunggalan druwen Desa;
2)
Pikolih lan pamuponnya keanggen prabeya piodalan saha
wewangunan ring Pura miwah sane tiyosan ;
3)
Nyabran pesangkepan Desa, Prajuru pengamong druwe desa
ngawentenang parindik munjuk lungsuring padruwe ring Krama Desa;
4)
Indik kewentenan Lembaga Perkreditan Desa (LPD) ngangge
pidabdab manut pararem ;
5)
Sakaluwiring druwen Desa patut wenten ilikitannya;
6)
Tan
kalugra ngadol, nyepih utawi ngesahang padruweyan desa yening tan kasungkemin
antuk krama desa;
Palet 6
SUKERTA PAMITEGEP
Kaping 1
Indik
Karang Lan Tegal
Pawos
24
1)
Krama
Desa Pengemong Karang Patut ngewatesin karang inucap antuk paggehan utawi
tembok mangda pekantenannya asri.
2). Wates sisi kaler miwah kangin patut
kekaryanin antuk sang ngamong karang inucap sane mawasta magaleng keluwan,
sejawaning tanah pecatu, tegal utawi tanah Padruweyan ngeraga sane kapiara
watese sisi kelod miwah kauh, reh punika mawasta magaleng keteben.
3).
Prade kearsayang paggehan utawi
turus ngalikadin, yan pada arsa penyandinge nganggen pinget kewanten kasaksi
antuk Prajuru Desa utawi pracihna Pal sakeng mawang rat.
4) Prade
wenten karang kebebeng mangda kautsahayang wenten pemarginya.
Pawos 25
1) Sinalih tunggil Krama Desa tan kelugra :
a. Ngalah-alah
margi, tegal ayahan, karang Desa lan sepenunggilannya
na. Ngalah alah tanah, tegak kayangan, setra, lan
sekancan tegak sinanggeh suci
2) Prade wenten sekadi ring ajeng, sang ngalah-alah patut
ngwaliang tanah inucap saha keni pamidanda sepatutnya, kadulurin antuk upakara
ring pangalah alah tanah suci.
Kaping 2
P E P A Y O N A N
Pawos 26
1). Ngawit nandur pepayonan tanem tuwuh
patut adepa agung ngajeroang sakeng bates, prade jantos ngeliwatin wates wenang
kesepat gantungin.
2). Yening
wenten tetanduran ngungkulin, semaliha mewastu mayanin kapisaga patut kewara
antuk paiguman ping ajeng prasidea sang nruwenang wit ngrebah utawi notor.
3. Prade
sampun kewara taler tan wenten utsaha sang nruwenang wit sang rumasa ketetehan
utawi kejerihan wenang masadok ring prajuru, tur risampun keparitatas kelugra
ngicalang pepayonan inucap sakewanten patin pepayonan patut ketawur manut
penglokika sane nepasin.
4.
Sang keni pamidanda penyanggaskara saha prabea manut
pararem arep ring wewangunan sang kerubuhan, luwire :
ha. Sang neruwenang sang sinanggeh mayanin prade
pungkat ngerubuhin krama tios.
na. Sang notor
munggul utawi ngebah taru tur ngerubuhin krama tios.
5.
Krama Desa patut ngemanggehang kawerdian tanem tuwuh
sane ngawinang desane asri tur lestari, Saha tán kangkat ngerebah taru sadereng
wenten wak-wakan Prajuru utawi pituduh sakeng Guru Wisesa.
Kaping 3
W
e w a n g u n a n
Pawos 27
1.
Nyabran
ngewangun patut :
ha. Mesadok ring Prajuru, ping ajeng prade wewangunan nganinin
wates ;
na. Ngangge gegulak asta bhumi miwah asta kosala kosali sanistane
manut ring petitos niskala ;
ca. Tan nyayubin kapisaga.
2.
Prade
wewangunan jantos nyayubin bilih-bilih temboke ring telengin wates, risampun
kewara tur kesadokang ring Prajuru, wenang kedanda manut perarem saha tembok
inucap kegubar utawi sanistane kekaryanang abangan.
Kaping
4
W
e w a l u n g a n
Pawos
28
1)
Sahanan krama desa sane mamiara wewalungan patut
sayaga nitenin negul utawi ngelogor mangda tan ngerusakin karang utawi
paabianan krama sewos bilih-bilih jantos ngeranjing ngeletehin kahyangan ;
2)
Prade
wenten wewalungan ngelumbar utawi ngeleb ngerusakin karang utawi paabianan
krama sewos, risampun kewara kengin ketaban tur kedanda, ngewaliang wit sane
kerusak saha naur penebas papiaraan tetabanan, manut pengelokika Prajuru Desa.
3)
Prade
jantos ngeletehin tegak suci, minakadi pemerajan (Sanggah kemulan) risampun
keparitatas antuk prajuru, wenang sang nruwenang kedanda mabuhu agung tebasan-tebasan
prayascita durmangala utawi panca sata iwak bebek belang kalung prade jantos
ngeletehin Kahyangan Desa utawi pura Pemaksan;
4)
Krama
Desa patut nyanggra wewalungan miwah sarwa prani, tur tan kepatut morosin sane
prasida ngicalang kewerdian inucap sadereng polih cihna wak – wakan sakeng
Prajuru Desa.
Kaping 5
Bhaya
Pawos 29
1) Uger-uger
Guru Wisesa saha mawuwuh penyanggaskara prade wenten jatma ngemaling barang
sinanggeh suci;
2)
Pratingkahe
mapailon ring dusta kebawos saroro prade wenten jatma manggihin maling tan
nyadokang ring Prajuru jantos jatma tios nyaduang patut kedanda kadi dendaning
maling akweh pengargan wit manut cacakan Desa, tur prade jantos ping tiga
melaksana sapunika wenang kasukserahang ring sang ngawewenang;
3)
Prade
wenten jatma ngerereh reramon minakadi kayu, saang, daun, kelapa ron, lan
sepenunggalannya tanpa sadok ring sang nruwenang prade kacunduk (ketara) patut
kedanda kadi dandaning maling;
4)
Yening
wenten jatma ngeranjing kepakubon wiadin kepekarangan jatma tios rikala suwung,
mewastu sang madrue karang keicalan, wenang jatma inucap ketuwekang antuk
madewa saksi ring Pure Bale Agung ;
5)
Mangda
tan ketuwekang manut ring ajeng asing-asing ngeranjing kapakubon jatma tios
patut :
ha. Matenggeran suara
(makaukan);
na.
Nyantos sang nruwenang karang rauh utawi mesadok ring pangapit pinih tampek,
maka buatan pangeranjinge;
ca.
Pemedal karangnyane kedagingin
sawen maka cihna pengarah rikala suwung.
Kaping 6
Penyanggran Desa
Pawos 31
Krama
Desa rikala ngawentenang karya suka duka, patut kesanggra antuk Krama Desa
ha. Prade
ngewangun Pitra Yadnya utawi Manusa Yadnya patut nunas Penyanggaran Desa.
na. Upacara Pitra Yadnya lan Pawiwahan kamargiang
risampun polih uwak-uwakan saking Prajuru lan Dulun Desa
na. Pangeromba
utawi karya Gotong - royong Krama ngantos ping tiga selangkungan punika patut katuran pengingu;
ca. Pengingu rikala Pitra Yadnya anut abot
dangan Yadnya prade sakeng semeng
ngantos wengi katuran pengingu ping kalih.
Kaping
7
Indik
Pariwerti
Pawos
32
1)
Sahanan
warga Desa Pakraman tan kapatutang majejemuhan, ngutang leluhu mebacin ring
Margi Agung tur ring genah sane nenten Kapatutang sane praside ngicalang
pasukertan Desa Pakraman;
2)
Krama
Desa patut ngewerdiang utawi mersihin ring sajeroning setra Pekraman,ritatkala
pacang ngemargiang pitra yadnya mangda pekantenannyane asri;
3)
Telajakan
karang sane majeng Margi Agung, Merajan Karang Sikut Satak patut kapiara
nyabran rahina tur katandurin sarwa sari;
4)
Sahanan
Warga Desa Pakraman patut mebersih – bersih nyabran rahina ring karang peumahan
sami sakeng telajakan ring ajeng rawuhing got utawi kekalen lan Margi Agung.
5)
Sahanan warga Desa Pakraman kepatutang madruwe genah
mebacin utawi WC.
6)
Sang sapa sira ugi sane mamurug pidabdab inucap patut
keni pamidanda manut uger – uger sakeng Guru Wisesa.
CATURTAS SARGAH
SUKERTA TATA AGAMA
Palet 1
Indik Dewa Yadnya
Pawos 33
1) Pelinggih
penyiwian sewawidangan Desa Pekraman Pengotan:
ha. Kahyangan Tiga : Pura Bale Agung, Pura Puseh,
miwah Pura Dalem;
na.
Pura Tulukbiyu ring Gunung Abang ;
ca. Pura Linjong ring Gunung Abang ;
ra. Pura
Munduk Kaya ring Gunung Abang ;
ka. Pura Dalem Penyungsung ring wewidangan Gunung Abang ;
da. Pura Gelagah ring lereng Gunung Abang ;
ta. Pura Pendawa ring Gunung Abang ;
sa. Pura Gelagah Desa Pengotan ring Desa
Pengotan ;
wa. Pura Dukuh Payung ring lereng Gunung Abang ;
la. Pura Batara Sakti ring Desa Pengotan ;
ma. Pura Pendawa Puri Kanginan ring Pengotan ;
ga. Pura Kawan ring Desa Pengotan ;
ba. Pura Pemaksan Gede ring Desa Pengotan ;
nga. Pura Pemaksan Alit ring Desa Pengotan ;
pa. Pura Pengalangan ring Desa Pengotan ;
ja. Pura Ulun Suwi ring Desa Pengotan.
2) Rahina
piodalan soang-soang Kahyangan Kadi ring sor:
ha. Pura
Bale Agung rikala Purnama Karo ;
na. Pura
Puseh rikala Purnama Karo ;
ca. Pura Dalem
nyabran Saniscara Keliwon Wuku Kuningan ;
na. Pura Tulukbiyu rikala Purnama Karo ;
ca.
Pura Linjong rikala Purnama Karo ;
ra. Pura
Munduk Kaya rikala Purnama Karo ;
ka. Pura Dalem Penyungsung rikala Buda Kliwon
Sinta ;
da. Pura Gelagah ring lereng Gunung Abang
rikala Purnama Kapat ;
ta. Pura Pendawa rikala Purnama Kapat ;
sa. Pura Gelagah Desa rikala Purnama Karo ;
wa. Pura Dukuh Payung rikala Budha Umanis
Dukut ;
la. Pura Batara Sakti rikala Purnama Kaenem
;
ma. Pura Pendawa Puri Kanginan rikala Purnama
Kapat ;
ga. Pura Kawan rikala Purnama Kedasa ;
ba. Pura Pemaksan Gede rikala Budha Keliwon
Pahang ;
nga. Pura Pemaksan Alit rikala Anggara Kasih
Julungwangi ;
pa. Pura Pengalangan rikala Purnama Kapat ;
ja. Pura Ulun Suwi ring Purnama Kedasa.
3) Pengaci
ring pura-pura inucap manut kecap Sastra Agama saha kelaksanayang nista madya
utama
4) Rikala
ngelaksanayang piodalan utawi karya sadereng ngemargiang pemuspaan patut
kariyinin antuk Tri Sandya.
5) Soang-soang
Pura inucap ring ajeng kaempon antuk krama Desa Adat Pengotan.
Pawos 34
1) Ring
Parhyangan Desa Adat Pengotan kangkat ngadegang Pemangku Kahyangan Desa lan Sengguhu.
2)
Ngadegang
Pemangku inucap angka (1) manut dudonan :
ha.
Peluluapad manut tegak ring Bale
Agung
.
3)
Tan kawenang Kaadegang pemangku luwire :
ha. Ceda angga luire peceng, perot, cungih, lan
sepenungggilannya;
na.
Sang sapa sira ugi sane tan
kepatutang anut perarem;
ca.
Sakit ila, ayan, lan buduh wiadin
edan;
ra. Sane mederbe kesucian urip tan becik.
4)
Prabeya
Kepemangkuan :
ha.
Adiksa Widhi (ngawintenin) kemenggala
saha kelaksanayang antuk sang
ngadegang, mekadi Krama Desa;
na. Mapitra
Yadnya riwekas, patut kelaksananyang antuk Krama Desa ;
5) Pemangku
patut ngemanggehang sesananing pemangku luire tan wenang ajejuden utawi memotoh
miwah sane tiosan.
Pawos 35
Swadarman Pemangku Luwire:
ha. Ngabih
Dulun Desa rikala
ngenterang upakara utawi Yadnya ring Parhyangan Desa Pakraman, saha
kangkat ngenterang Upakara utawi Yadnya ring sajeroning soang-soang Pakubon
Krama.
na. Tan wenang
salah sulub yan mamurung wenang mangku inucap nyepuhin raga;
ca. Prade sinalih tunggil pemangku Kahyangan tiga
kapiambeng kengin nyelang Pemangku Kahyangan Tiga siosan . ;
ra. Semaliha yan sampun pemangku ngayah tigang
rahina ring pura kancit wenten kulawargania padem, mangku inucap tan keneng
cuntaka, sakewanten pemangku tan budal salami piodalan.
Pawos 36
Petias
utawi olih-olihan pemangku, luire :
ha.
Penyolasan utawi sepian utawi panjingan miwah sarin Canang mawiwit sakeng
aturan upacara apah tiga ;
na. Luput
ayah-ayahan
ca. Luput Rerampen;
ra. Busana anut
pararem utawi kawentenan ;
ka. Tios –
tiosan manut pararem
Pawos 37
1) Pemangku
kegentosin riantukan :
ha.
Seda ;
na.
Pinunas ngeraga, menawi kageringan
lan sepenunggalannya;
ca. Kawusanang antuk krama sangkaning melaksana sane
tan patut (Asta Dusta)
2) Prade
Pemangku kawusang sangkaning melaksana asta dusta, keni pamidanda manut perarem
saha ngewaliang prabiya pewintenan pecak.
Pawos 38
Kesukertan Kahyangan kadi ring sor :
ha. Tan Kalugra ngeranjing ke pura, luire
:
Sang katiben cuntaka, mekadi sebel
sakeng ngerage.
ha. Sebel kandel ngerajasuwala, salami dereng
mebersih;
na. Sebel madruwe putra, selami dereng kepus odel sane
lanang, saha sane istri 42 rahina utawi akambuhan;
ca. Sebel
pengantenan salami dereng mabiyakala, miwah cuntaka sangkaning kepademan manut
sengker.
ra. Sebel riantukan madruwe keluarga kelayusekaran salami
dereng ngelaksanayang Upakara Masapuh utawi Nyeeb Brahma.
1.
Makta
sehanan barang sinanggeh ngeletehin ;
2.
Krama
sane mawiwaha sane dereng ngaturang peserah tan kalugra ngeranjing ka
Parhyangan Desa ;lan tan kalugra ngeranjing ke panti sadurung sang sane
mawiwaha ngaturang bakti penimbang utawi pemapas
4. Sato Agung sejawaning rikala Mapepada ;
5. Mabusana
tan manut kadi tata caraning ngranjing ke Pura
6. Sederengan
polih wak wakan (pituduh) Prajuru, utawi Dulun Desa
na. Pratingkahe tan wenang ring Pura
:
1. Mesumpah
(cor) sejawaning pituduh Prajuru lan Dulun Desa;
2. Makobokan
masesenengan, makolem dados asiki lanang wadon, mebacin mewarih, nyangsang
busana, macecepin anak alit, menahin pusungan ;
3. Munggah
tedun palinggih sejawaning pituduh Prajuru/Dulun Desa;
ca. Sang mamurug
kecaping ajeng, keni pamindanda pemerayascita sepatutnya.
Pawos
39
1)
Krama
Desa sami patut sareng ngawas nitenin ketuntun antuk Prajuru, mangda sehanan
Yadnya sane kawentenang kaicen pemuput Pinandita manut kewenanganya
soang-soang.
Palet
3
Indik
Pitra Yadnya
ritatas pemargin sang kaduhkitan, napike pacang kependem,
makingsan riyin utawi lantur keabenang;
4. Indik Salah Pati lan Ngulah Pati :
a. Melarapan
antuk putusan pesamuan Agung Para Sulinggih lan Walaka ring Campuan Ubud, 21
Oktober 1961 sane Kalayu sekaran kadi salah pati lan Ngulah Pati patut kabawos
mati bener (seda biasa), saha kangkat kaupakara kadi ngupakara sawa seda biasa sane
sampun ketah memargi, saha kadulurin antuk Upakara penebusan lan pengulapan
manut Sastra Agama Hindu ;
na. Sang sane seda utawi putus inucap aksara
(a), utawi seda ring dura desa, Rumah Sakit lan genah genah sane
tiyosan,sadereng kaupakara,kaangkat kajak budal kapekubonnyane saha
salanturnyane patut kaupakara manut sastra agama.
5. Penyanggran banjar
selanturnyane :
ha. Soang-soang Krama
nedunin patus manut perarem;
na. Ngerombo
ngaryanin eteh-eteh sawa, saha kesarengin antuk
Krama sane rawuh,
maaksian;
ca.
Sami Krama Banjar nganter kesetra jantos
pemendeman puput.
Tan
kengin ngelelet sawa langkung ring 7 (pitung) rahina, tur patut polih pagebagan
yening sampun masiram manut paetangan Prajuru Adat.
3) Tan
kalugra mendem sawa rikala :
1.
Wuku was penganten ;
2.
Semut sedulur ;
3. Kala Gotongan ;
4. Larung pegelangan : Wraspati
penanggal/pangelong ping 6 (enem) ;
5. Gagak anungsung pati, penanggal ping 9 (siya)
;
6. Ingkel Wong ;
7. Rerahinan jagat, minakadi :
a. Purnama ;
na. Tilem ;
ca. Purwani
ra. Kajeng Kliwon
ka. Pasah ;
da. Buda Kliwon ;
ta. Tumpek ;
sa. Buda Wage (Buda Cemeng) ;
wa. Anggar Kasih (Anggara Kliwon) ;
la. Saniscara Umanis Watugunung ;
ma. Redita Umanis Ukir (Odalan Bhetara Guru) ;
ga. Wuku walungpati penanggal ping 11 (solas).
8. Wuku Langkir ngantos Buda Kliwon Pahang,
(buncal balung) ;
9. Sasih ka 10 (dasa), tanggal ping 13 (telulas)
;
10. Dewasa Kekeran manut Desa Adat.
1)
Prade wenten kalayu sekaran, rikala piodalan, kengin
kasurupang tan maupakara tanpa sadok tur memargi wengi ;
2)
Tan
kalugra nginepang bangbang;
3)
Prade
sane kelayu sekaran ngadut manik, patut manik inucap kawijilang riyin wawu
kaupakara ;
4) Tata
cara ngange setra manut paetangan prajuru miwah dresta.
5) Prade
pacang mendem sawa ring Setra Desa Adat sane saderengnyane, tan ngranjing dados
Warga Desa Adat (Kerob) utawi mawit sakeng Desa Adat tiyos, patut nawur
penanjung batu kewastanin, akehnyane manut pararem.
Pawos
44
1)
Sane
kesinanggeh kacuntaka sekadi ring sor :
ha.
Cuntaka antuk kelayu sekaran;
na.
Cuntaka antuk ngeraja swala;
ca.
Cuntaka antuk ngembasang putra;
ra.
Cuntaka antuk keruron;
ka.
Cuntaka antuk sakit ila utawi buduh;
da.
Cuntaka antuk pawiwahan;
ta.
Cuntaka antuk gamia gamana;
sa.
Cuntaka antuk salah timpal;
wa. Cuntaka
yening wenten anak istri mobot nenten kaupakara pabiakawonan tur pawidhiwidana;
la. Cuntaka
antuk memitra ngalang;
ma. Cuntaka
antuk yening wenten anak istri ngembasang putra sadurung maupakara pabiukawonan
tur pawidiwidana.
2)
Sengker
cuntaka manut kawentenannya:
ha.
Cuntaka kelayu sekaran, cuntakannia 12 (roras) rahina manut
sekadi loka dresta miwah sastra dresta Desa Adat Pengotan utawi nyantos Nyeeb Brahma;
na.
Cuntaka ngeraja swala 3 (tigang)
rahina ngawit saking ngeraja swala utawi salami ngeraja swala;
ca.
Cuntaka sangkaning ngembasan putra, kepus
odel sane lanang ngawit saking putrane embas, utawi ngantos sampun
kaupakarayang mekekambuhan tur maperayascita manut sekadi agama, sane istri ;
ra.
Cuntaka keruron, cuntakania abulan
pitung rahina (42 Rahina) ring sane istri, tur sampun matirta pemerayascita, lanang 3
(tigang) rahina;
ka. Cuntaka pawiwahan,
cuntakannia ngantos sesampune matirta pabiukawonan;
da. Cuntaka gamia
gamana, cuntakania ngantos
sesampune kepalasang utawi
mesapihan tur sampun kawentenang pemerayascita raga tur kawentenang pemerayascita
Desa Adat/Kahyangan ;
ta. Cuntaka
salah timpal kapuputang sekadi manut ring Agama
Hindu tur dresta ring Desa Adat Pengotan ;
sa.
Cuntaka anak
istri mobot nenten
kawentenang upakara pabiakawonan, cuntakania ngantos kawentenang
upakara pabiakawonan;
wa. Cuntaka mamitra
ngalang, cuntaka ngantos
kawentenang upakara pabiakawonan
;
la. Ngembas putra nenten kawentenang upakara
pabiakawonan, cuntakania ngantos wenten sane memeras sang putra, tur sampun
kawentenan upakara sekadi manut ring ajaran agama Hindu;
ma. Prade sinalih tunggil warga Desa wenten
ngembasang Putra kembar utawi buncing, kangkat kamargiang upakara sekadi dresta
sane sampun memargi sakewanten Desa Adat nenten cuntaka, sane cuntaka wantah
kulawarga sang sane ngembasang Putra kemawon, sekadi cuntaka ngembasang putra
biasa.
3)
Cuntaka
Kelayu sekaran :
ha. Kapendem Cuntakania :
1. Pengapit,
pemapas/penumbak pekarangan ngantos 3 (tigang) rahina saha sampun mesapuh ;
2. Kulawarga
ngarep 12 (roras) rahina sakeng upacara ngurug saha sampun mesapuh.
na. Keaben
Cuntakania
Sang
nyambut karya pitra Yadnya Cuntakannia ngawit sakeng nundunin rauh riwus
yadnyannia (mepegat) saha sampun mesapuh.
4)
Sane
ketiben cuntaka luire :
ha.
Kelayu sekaran sane kacuntaka :
1.
Sang
sane kelayu sekaran;
2.
Kulawargania;
3.
Desa
Pakraman 3 (tigang) rahina.
na. Ngeraja swala sane kacuntaka sang sane
ngeraja swala;
ca. Ngembas putra, sane kacuntaka kulawargania
sane ngembasang putra lanang
wiadin istri;
ra.
Pawiwahan sane kacuntaka sang
sane kaupakara pawiwahan lanang
wiadin istri;
ka. Keruron
sane kacuntaka kulawargania lanang wiadin istri;
da. Gamia
gamana sane kacuntaka sang sane ngelaksanayang gamia
gamana lan desa adat nyane;
ta. Anak
istri mobot sane tan kawentenang upakara pabiakawonan, sane kacuntaka sane meraga istri (sane mobot);
sa. Memitra ngalang, kacuntaka sane
ngelaksanayang memitra ngalang;
wa. Ngembas putra
tan kawentenang upakara pabiukawonan miwah upakara pawidhiwidana sane
kacuntaka :
1.
Sang
sane ngembas putra
2.
Putra
sane embas.
Pawos
45
1)
Atiwa-tiwa
(pengabenan) kelaksanayang manut dresta ;
2)
Panemayan Pengabenan wenten kalih Pawos :
ha. Ngaben
Dadakan/bahbangun, kedadosang sejeroning mesengker
awuku utawi 7 (pitung) rahina;
na. Ngaben
ngemasa utawi nuasa.
Pawos 46
1)
Pepatusan pengabenan mawit sakeng Krama manut pararem.
2) Pepatusan ngaben dadakan pateh sekadi patus Ngaben Nuasa
3)
Sang madruwe Kelayu sekaran polih pangerombo sakeng Krama
ngawit tigang rahina sadereng karya, saha indik patedunan krama lanang wiadin
istri manut kawentenan karya tur manut sekadi pinunas sang meyadnya.
Pawos 47
Sajeroning Krama Desa nyanggra pitra yadnya Prade Krama sane
nyambut karya matempung sawa, sane mawit sakeng Desa Adat tiosan utawi pecak
tan ngranjing dados warga desa adat (kerob) patut naur penaub karya soang-soang
sawa, akehnyane manut perarem.
Prade sinalih tunggil krama
desa pacang matempungang sawa ketios Desa
Adat sajeroning ngawangun pitra yadnya, krama desa patut ngeromba ritatkala
nangiang sawa (ngeplugin) kemawon, ngantos puput ring setra saha sang madruwe
karya wantah patut ngaturang
panyembrahma sawentena.
1) Tios-tiosan pemargin atiwa-atiwa kadi inucap ring ajeng
indik pemargi-pemargi anut pidadab perarem.
Palet 4
Indik Manusa Yadnya
Pawos 48
1) Manusa
yadnya inggih punika upacara-upacara dharmaning manusa ngawit sakeng patemoning
kama bang sajeroning garba, ngantos kalayu sekaran riwekas.
2)
Upacara
kadi ring ajeng madudonan kadi ring sor :
ha.
Magedong – gedongan duk pengrempinian ibiang ;
na.
Duk sang kama reka medal;
ca.
Kepus odel lan roras rahina ;
ra.
Tutug kambuhan 42 (petang dasa kalih) rahina;
ka.
Nigang sasihin;
da.
Pawetuan/oton/odalan (enem sasih);
ta. Tutug kelih (ngeraja
wedana, ngembakin utawi ngeraja singa
lanangne)
sa. Metatah (mepandes)
wa. Mawiwaha;
la. mawinten
3) Upacara-upacara
inucap nista, madia, utama manut sastra Agama saha catur dresta maka buatan
desa dresta ngawinang sima cara desa.
Palet 5
Indik Butha Yadnya
Pawos 49
1) Butha
Yadnya inggih punika biakala ring pertiwi lan kayangan sarwa perani saha
upacara-upacara ring bebutan
2) Upacara
biakala ring sarwa perani, luire :
ha. Ring
sarwa tumuwuh ritatkala tumpek Pengarah (Saniscara Keliwon Wariga);
na. Ring
Sarwa ingon-ingon rikala Tumpek Uye (Saniscara kliwon Uye);
ca. Upacara
pakala-kala manusa anut wiguna, kebawos pabyakala.
3) Upacara
pabyakala ring pertiwi, kahyangan lan bebhutan kewastanin mecaru.
4) Upacara
inucap ring ajeng nista madia utama manut wiguna kadi ring sor :
ha.
Eka Sata;
na.
Panca sata;
ca.
Panca Sanak;
ra.
Resi Ghana;
ka.
Panca Kelud;
da.
Taur Agung.
5)
Sejawaning kadi ring ajeng kewentenang upakara:
Ha.
Majot-jotan utawi Yadnya Sesa nyabran wusan meratengan;
Na.
Mesapuh-sapuh rikala pacang wali ring Pura.
Pawos 50
1) Ngangken
ngewarsa rikalaning Tilem Kesanga kawentenang tawur kesanga, ketah kebawos
ngerupuk utawi nimpung maka cihna pacang mapag rainan penyepian benjangne ;
2)
Upacara
Penyepian sane pacang kemargiang antuk krama desa
ha. Amati geni, tan kengin maapi-api;
na. Amati karya tan kengin nyambut karya;
ca.
Amati lelanguan tan kengin maoneng-onengan, masuara goro lan sepenunggalannya.
ra. Amati lelungaan, tan kengin
malunga-lungaan.
3)
Paberatan
inucap kamargiang sakeng semeng ngantos benjangne semeng raris kasuarayang
kulkul pinaka cihna pengembak.
4)
Sang
mamurug kecaping ajeng keni pamidanda manut pararem desa adat kemargiang antuk
petelik (pecalang desa) ;
5)
Riwus
rahina Nyepi benjangne maka cihna pengawit Icaka Warsa patut soang-soang warga
desa sami ngaksama.
6)
Sajawaning
pemargi penyepian sajeroning nyanggra pengawit Icaka Warsa, taler kemargiang
penyepian Desa riwus odalan Ida Bhatara pingit.
7) Indik
pemargi paberatan panyepian inucap angka
(6) luwire :
1. Nenten
dados ngulkul utawi masuara goro lan sepenunggilannya ;
2. Nenten
dados nekaang utawi ngeluasang wewalungan lan sepenunggilannya utawi artha
berana siosan saha tan kapatutang matatampahan ngawit sata ngamanggehang ;
3. Pamargin
paberatan masuwe 11 (solas) rahina tur risampun tutug 11 (solas) rahina
kawentenang bakti pangembak penyepian sejawaning wenten parindik sios manut
pararem ;
4. Sapasira
ugi prade mamurug pidabdab inucap ring ajeng wenang kedanda manut pararem sane
kemargiang antuk patelik Desa.
PANCAMAS SARGAH
SUKERTA TATA PAWONGAN
Palet 1
Indik Pawiwahan
Pawos 51
1) Pawiwahan
inggih punika petemoning purusa predana melarapan panunggalan kayun suka cita
maduluran upasaksi sekala niskala.
2)
Penglaksanan
pawiwahan luire :
ha.
Pepadikan kemanggala antuk Pakraman;
na. Ngerorod merangkat
riyin wawu kakrunayang
ca. Nyeburin utawi sentana nyeburin
risampun nganutin upakara
pamerasan;
3)
Pidadab
sang pacang mawiwaha patut :
ha.
Sampun manggeh deha teruna (preside nganutin Undang-undang Perkawinan);
na.
Sangkaning pada tresna (tan kepaksa);
ca.
Manut kecaping Agama (tan Gamia gamana);
ra.
Kasudayang prade pengambile tios Agama.
4)
Pemargin
Pawiwahan mangda taler nganutin Undang-undang Perkawinan saking sang
ngawewenang.
5)
Indik
galah mawiwaha ring Desa Adat kepastikayang manut Krama Desa, setiyos galah
inucap, tan kadadosang ngelaksanayang pawiwahan.
Pawos
52
1)
Pawiwahan
sane kepatutang ring desa sekadi ring sor:
ha.
Sampun kemargiang pabyakala utawi pesakapan, kesaksiang sekala
niskala antuk Prajuru lan Dulun Desa;
na.
Wenten pesaksi
Prajuru sane
mapekelingang utawi ngilikitayang
pawiwahan;
ca. Sapa sira ugi Warga Desa Adat sane
mawiwaha pinaka pitegep upasaksi patut Naur paserah utawi kelaci maserana antuk
banteng sane kangkat kerojong sareng-sareng antuk soang-soang Warga sane
mawiwaha, ring Natar Pura Bale Agung, maweweh upakara apejatian jangkep Sesari
100 (satus) keteng jinah bolong saha kangkat katuku antuk jinah sane sah manut
pararem, saha patut katumusang malih antuk ngaturang bakti penimbang ring
palinggih Pura Panti ritatkala ngusaba nemonin Purnama Karo, risampun sang
mawiwaha ngemarginin pidabdab inucap, wawu sang mawiwaha kangkat ngeranjing ke
Parhyangan Desa Adat, prade pidabdab inucap kalempasin sang mawiwaha tan
kedadosang ngeranjing ke Panti;
ra. Sampun matengeran suaran kulkul maka
cihna sampun sah maperabian saha patut nawur prabeya pengelus kerob akehnyane
manut pararem antuk sang ngambil, prade sang mawiwaha ketiyos Desa Adat ;
ka. Pawiwahan inucap ring ajeng sampun kecatatang ring
Kantor Camat utawi Kantor Catatan Sipil Kabupaten Daerah Tingkat II Bangli.
2)
Perabian
sane tan manut kadi ring ajeng sinanggeh tan patut
Pawos
53
Tata caraning perabian patut sekadi ring sor :
ha.
Sapa
sira ugi pacang ngewarangang pakuluwarga patut mesadok ring Prajuru,
selanturnya prajuru maritatas anut tan manut kekecap perabiane
na. Pemargin
pepadikan anut dudonan :
1.
Pakrunan
jantos ping tiga, saha soang-soang melarapan antuk :
ha. Kapertama antuk Canang Taksu;
na. Kaping kalih antuk Canang lan base wakulan;
ca. Kaping tiga antuk Tipat Bantal, pinaka pemuput
pepadikan.
2.
Risampun puput raris sang istri keajak budal ring pakubon
sang lanang, saha kelanturang antuk pabyakala, pekalakalaan tur pepradangan ;
3.
Mangda puput tumus sekala niskala, raris kuluwarga purusa
makta pejati matipat bantal ring merajan wadone.
ca. Prade ngerorod/merangkat patut :
1.
Rerama lanange ngawentenang pamilaku antuk duta
sekirangnya 2 (kalih) diri ;
2.
Pagenahan antene tan kengin ring pakubon sang lanang
sadereng mabyakala.
ra. Sajeroning pakrunan/pengelakukan patut :
1.
Kamenggala
antuk geng pengampura arep ring reraman wadone ;
2.
Kaigumang
bawos idih pakidih utawi pelegayan arep ring pasuwakan sang ngidih saha dewasa
pakrab kambean riwekas ;
3.
Kecihnanyang
indik kepurusa utawi prade sentana rajeg kajejerang kepatut ngidih anak lanang
sane kebawos pawiwahan nyeburin, tur risampun sulur pamerasan kategepin
kamanggehang sentana nyeburin ;
4.
Prade
tan nerima pelakuan pejati, pakrunan kemargiang jantos ping tiga, yening antene
sampun nganutin pidabdab sang pacang mawiwaha upakara patut kelaksanayang saha
kamenggala antuk Prajuru Adat.
ka.
Pekrabkambean mapiteges upacara tindas
apadang (puput) mapikuren duwaning manut sekadi ring sor :
1.
Sajeroning
kabawos kerab kambe, kelaksanayang ring sekala niskala antuk sarana jejamuan
miwah pawidi widana :
ha.
Jejauman pinaka ngambe/ngadungan kayun soang-soang pakulawarga wadone;
na.
Widi widana pinaka pejati niskala nunas wadone ring pemerajan kemulannya.
2.
Sajeroning
bawos kerab pelaksana ring sekala :
ha. Antuk
pesaksi Krama Desa dwaning kekerabang
antuk tengeran kulkul;
na. Pemakas
penyaksi Prajuru lan Dulun Desa saha ngilikitayang.
Palet
2
Indik
Nyapian
Pawos
54
1)
Pawiwahan
prasida kawusang melarapan antuk palas perabian utawi kepademan.
2)
Wusan
mapikuren riantukan sinalih tunggil seda mapiteges balu, makadi balu lanang
utawi istri.
3)
Palas
perabian wenten kalih pawos, inggih punika sangkaning pada lila miwah mawiwit
wicara.
4)
Sang
ayat palas merabian patut atur supeksa pailikitaan riyin ring sang rumawos
(Pengadilan Negeri) wastu tinas apadang pemutuse kebawos nyapian wawu Prajuru
nyiarang kawentennyane ring Desa saha keni pemidanda manut perarem.
Pawos
55
Tata
cara palas perabian sangkaning sekadi ring sor :
ha.
Nawur prabeya pesaksi sinalih tunggil sami matenga;
na.
Pagunakayan polih pahan pada;
a. Pabekel, tatadan soang-soang kekuasa niri-niri
miwah warisan kekuasa antuk purusa ;
ra. Ngeweruhin miwah ngupajiwa pratisentana nganut
swadarmaning guru rupaka.
Pawos 56
Prade
riwekas sang palas kecihnan adung malih patut ngelaksanayang pawiwahan malih
saha kangkat kadanda akehnyane manut pararem sangkaning palase pecak.
Pawos
57
1)
Sang
balu kebinayang dados :
ha. Balu luh wit sentana
(sentana rajeg) miwah balu luh boya sentana;
na. Balu
muani kepurusa (wit sentana) miwah balu muani nyeburin (boya sentana).
2)
Swadarming
balu inucap patut :
ha.
Ngemanggehang patibrata tan kenginngemargiang paradara utawi drati krama;
na.
Nguasayang waris pagunakayan tan dados ngadol, ngadeang mekidihang lan siosan
punike, sejawaning kebebasang saking pianak utawi kulawarga pinih tampek saking
kuranannya prade pianak kantun alit-alit;
ca.
Kengin ngidih sentana prade wenten
pidadab sedurung sinalih tunggil padem, saha keutsahayang kebebasang antuk
kulawarga singgih kapurusa;
ra.
Kawenangang mawiwaha malih, yening sampun mawaneng tigang sasih prade kantun
mobot nyantos putrane embas.
Pawos 58
Balu kaucap tan pageh sekadi ring sor :
ha. Dratikrama utawi paradara
na. Matilar saking pakubon tan pesadok jantos 6 (enam) sasih
ra. Lempas
ring swadarma sewos-sewos tan prasida ngesehin solah maprawerti arep ring
pituduh kulawarga purusa.
Pawos 59
Sapa sira
ugi warga Desa Adat Pengotan tan kepatutang ngerabi wong arabi prade mamurug
kedanda manut perarem saha prade wicarania tan prasida kebawosin ring pakraman
patut kasukserahang ring sang ngawiwenang.
Palet 3
Indik Sentana
Pawos 60
1)
Sentana
wenten kalih pawos, sane kaucap pratisentana miwah sentana peperasan.
2)
Pratisentana
inggih punika sentana sane metu saking pawiwahane kepatut.
3)
Prade
pawiwahane tan kepatut ngewetuang sentana, mangda tan kantun kewastanin
bebinjat utawi astra yogia kemanggala antuk penyanggaskara utawi sesipatan.
4)
Prade
pawiwahane tan ngewetuang sentana, kengin, ngidih sentana upasaksi antuk sekala
niskala sane kewastanin sentana peperasan.
5)
Sentana
rajeg inggih punika, pratisentana wadon (Predana) sane kemanggehang lanang
(purusa) tur risampun ngelaksanayang pawiwahan nyeburin.
6)
Sang
sane dados kearsayang dados sentana rajeg inucap wiwit (5) inggih punika :
ha.
Pratisentana wadon tunggal;
na.
Sampun kemanggehang dados
pratisentana lanang (purusa);
ca. Kapawiwahan
keceburin, kautamayang antuk jadma sane meagama Hindu utawi jatma sane meagama tiyosan
sane sampun ngelaksanayang pamarisuda
raga;
ra. Sane
ngemanggehang sentana rajeg patut mapasadok ring prajuru Desa saha prajuru desa
patut nyiarang ring Desa pakraman tur kailitkitayang.
Pawos 61
1)
Ngangkat
sentana manut dudonan patut makacihna artha berana pemerasan sane kesinaksiang
sekala-niskala.
2)
Sapa sira ugi krama pacang ngidih sentana patut
mesadok ring Prajuru Adat sanistane asasih sedereng pemerasan.
3) Bendesa
Adat kangkat kewakilin antuk Prajuru Banjar tiosan nyiarang ring sewidangan
desa, sang sapa sira ugi rumasta lila mangda nyadokang masengker kalih wuku
sebanen pemerasan ring Bendesa.
4)
Prajuru desa digelis mawosin saha ngicenin pemutus
nepek ring catur dresta miwah perarem.
5)
Prade sulur peperasan tan manut ring kecaping ajeng
Prajuru Desa wenang ngandeg sang pacang mekarya, saha ngicenin penuntun mangda
kepuputang riyin bebawosan / sulur utawi wicaranya.
Pawos 62
1)
Peperasan
sane ring desa risampun maka cihna:
ha. Widi widana pemerasan;
na.
Kesaksinin antuk Prajuru lan Dulun
Desa, sane makelingang utawi
ngilikitayang tur;
ca. Kasiarang ring wewidangan desane.
2)
Sane
kapatut peras angge sentane kadi ring sor :
ha. Jatma meagama Hindu;
na. Pepernahan nedunang saking sang meras;
ca. Kulawarga
saking purusa, prade tan wenten kengin saking wadon
yening taler tan wenten wawu kengin sekama-kama (saking kayun);
ra. Kautamayang saking waris pancer kapurusa;
ka. Sinalih tunggil
mawiwit saking kulawarga
tunggal sanggah utawi
merajan, paibon lan dadia utawi ngambilin anak tios sakewanten sang meagama Hindu.
3)
Kengin
ngangkat sentana lintang ring adiri, lanang wiadin wadon;
Palet
4
Indik
Warisan
Pawos
63
1)
Warisan
inggih punika tetamian artha berana saha ayah-ayah ngupadi sukertan sekala
niskala saking keluhurannian arep ring turunannya
2)
Sane
sinanggeh warisan luire :
ha. Duwe
tengah, mekadi karang ayahan desa, kahyangan, pusaka lan sepenunggalannya;
na.
Pemerajan utawi sanggah;
ca.
Pegunakaya tatadan jiwa dana hutang piutang.
3)
Wawu
kengin kebawos warisan prade wenten :
ha. Sang mapiturun
(pewaris);
na. Keturunan (Ahli waris);
ca. Artha berana miwah
tetegenan (ayah-ayah) makacihna warisan.
Pawos
64
1)
Ahli
Waris Luire :
ha.
Pretisentana purusa;
na. Pretisentana predana (sentana rajeg)
ca. Sentana peperasa lanang/ wadon
2)
Prade tan wenten sekadi ring ajeng kang sinanggeh ahli
waris :
ha. Turunan
purusa prenah ngunggahan rerama lanang pekak selantur ipun rerama misan mindon.
na.
Turunan purusa pernah kesamping mekadi keponakan miwah mindon.
Pawos
65
Swadarmaning ahli waris patut :
ha. Nerima saha nguasayang tetamian pahan
saking keluhurannia, mekadi ngerempon sanggah, pura saha pengupakarannia miwah
nyelidihin ayah-ayahan pewaris;
na.
Ngabenang pewaris saha ngelanturang upacara-upacara pitra;
ca.
Nawurin hutang-hutang pewaris sane manut pengelokika.
Pawos 66
Pengepahan warisan nganutin sekadi ring sor :
ha. Risampun kelaksanayang pitra
yadnya lan naurin hutang-hutang pewaris buntas;
ca.
Prade taler tan wenten cumpu ring penepas kerta desa, kengin katunasang ring
sang rumawos (Pengadilan Negeri).
SAD SARGAH
WICARA LAN PAMIDANDA
Palet 1
Indik Wicara
Pawos 68
1) Sane
wenang mawosin mekadi mutusang wicara ring desa inggih punika Prajuru Desa
sinanggeh kerta desa.
2)
Prade
sang mawicara tan wenten cumpu ring pemutus kerta desa, kengin nunasang wicara
inucap ring sang rumawos (Pengadilan)
Pawos
69
1)
Sahanan
wicara mawiwit kecorahan sakaluire sinanggeh nungkasin daging awig-awig,
pasuara miwah perarem Desa, Prajuru patut digelis mawosin tan nyantos pesadok.
2) Sejaba
wicara kadi ring ajeng patut nyantosin pesadok sang nunas bawos.
3)
Panepase
patut pastika nyantenang iwang patut melarapan Tri Pramana (Saksi, Ilikita, Bukti)
miwah tan maren nepek ring Catur Dresta.
Palet
2
Indik
Pamindanda
Pawos
70
1)
Desa
wenang niwakang pamidanda ring warga desa sane sisip;
2) Peniwak
inucap kelaksanayang olih Bendesa Adat;
3)
Bacakan
pamidanda luire :
ha. Ayahan panukun
kesisipan;
na. Danda Artha (Dosa,
danda saha panikel-panikelnya miwah panikel-panikel
urunan);
ca. Rerampangan;
ra.
Kedaut karang utawi tegal ayahannya ;
ka. Kasepekang ;
da. Penyanggaskara;
4)
Pamidanda sane katiwakang patut masorsinggih manut ring kesisipane;
5) Jinah
utawi raja berana pamidanda ngaranjing dados druwen Desa;
Palet 3
Indik Rerampagan
Pawos 71
1)
Krame sane langkungan ring tigang paruman ngelantur tan
nawur urunan miwah dedendan wenang kerampag.
2) Rerampagan
ngangge tata cara kadi ring sor :
ha. Kelaksanayang
antuk Prajuru kesarengin antuk Krama tigang diri
pinaka saksi;
na. Sang
ngerampag saha darsana ngambil artha utawi nyawenin tanam tuwuh, akehnya manut ring hutang sang kerampag.
ca. Prajuru
Desa miteketang mangda Artha sane kerampag digelis katebus masengker Asasih pitung rahina pacang keadol.
ra. Tan
nganinin saluwiring artha sane patut inggilang manut Agama miwah tan mademang
pangupajiwa sang kerampag.
Pawos 72
1) Prade
sang pacang kerampag ngewara (ngalangin) pelaksanan inucap mewasta sampun tan
nganutin awig-awig desa wenang karang desa sane kegenahin kadaut antuk desane.
2)
Samaliha
yen wenten purun taler ngalangin pelaksanan kadi ring ajeng tan wenten pemargi
sejawaning kesepekang antuk Krama Desane ;
3) Pamidanda inucap
ring ajeng buntas risampun sang
kekaninin :
ha. Nunas
geng pengampura ring Krama Desa riantukan nguak pasubaya (pararem) pecak;
na. Nawur
pengargan penguak pasubayane duk pacang kerampag kadulurin prayascita penyapsap keiwangane ring desa.
SAPTAMAS SARGAH
NGUWAH-NGUWUHIN
AWIG-AWIG
Pawos 73
1)
Nguwah-nguwuhin
Awig-awig Desa Adat puniki kelaksanayang antuk Paruman Desa
2)
Awig-awig
puniki kemargiang ngawit keingkupin (keraremin)
Pawos
74
1)
Sakaluiring
sane wenten saderengnya patut keanutang ring sedaging Awig-awig puniki.
2)
Sakaluiring
sane durung kebawos sajeroning Awig-awig puniki patut kelaksanayang manut
tatacara sane sampun memargi kadulurin antuk perarem-perarem.
ASTAMAS SARGAH
PAMUPUT
Pawos 75
1)
Awig-awig
puniki kararemin duk rahine Soma Pon Wuku Ugu Içaka Warsa 1919, Tanggal Masehi
29 Desember 1997, ngambil genah ring Natar Bale Pesamuan Desa Adat Pengotan.
2)
Awig-awig
puniki kalinggatanganin antuk Prajuru
Desa Adat kasarengin antuk Kepala Dusun Pengotan, Kepala Desa Pengotan lan
Camat Bangli pinaka saksi.
3)
Luir
Sang Ngelingga Tanganin :
ha.
Kapertama Prajuru Desa :
1)
Bendesa
Adat Pengotan
( I Wayan Besar )
|
2)
Pangliman
( I Wayan
Kencu )
|
3) P
e n y a r i k a n
( I Wayan Kopok
)
|
4)
P
e t e n g e n
( I Wayan Karnya )
|
na.
Kaping kalih Kepala Dusun Pengotan, Kepala
Desa Pengotan lan Camat, pinaka saksi :
1) Kepala
Dusun Pengotan
( I Wayan Kaden
)
|
2)
Kepala
Desa Pengotan
( I Made Nanya
)
|
3)
Camat
Bangli
Drs. I. B. M. Brahmaputra
Bangli : ………………………
Reg. No. : ………………………
BUPATI KEPALA DAERAH TINGKAT
II BANGLI,
I
NENGAH ARNAWA, S. Sos, MM
Tidak ada komentar:
Posting Komentar