Selasa, 04 Maret 2014

Awig Awig Desa Adat Pengotan

MURDHA – CITTA

Om Awighnam astu nama sidham,
     
      Putusing Paseban Krama Desa Pakraman Desa Pengotan gumawe Awig-awig Desa Pakraman maka sepat siku-siku pematut, wastu kasidan Prayojanan Mami Kabeh presama angidepaken muah amanggehaken kadi awig-awig iki.
    
    Desa Adat Pakraman wantah marupa pasayuban Kraman Desa rauhin kulawarga pawongannya, manut dresta Desa kemanggehang Bhuana Agung, pawongannya soang-soang pinaka Bhuana Alit, kalih malarapan canta Jagatdhita, sinanggeh murdhaning prayojana pangriptaning Awig-awig.

PRATAMAS SARGAH
ARAN LAN WEWIDANGAN DESA

Pawos 1

       (1)      Desa Pakraman puniki mewasta Desa Pakraman Pengotan

(2)    Jebar Kakuwub wewidangannya mewates nyatur :
ha. Sisih Wetan Desa Adat Langkan
na. Sisih Kulon Desa Adat Sekaan
ca. Sisih Lor Desa Adat Kedisan
ra. Sisih Kidul Desa Adat Palaktiying


Desa Puniki kawangun antuk karang miwah miwah tegal ayahan desa turmaning kepas dados kutus (8) banjar soang-soang sinanggeh tempekan, luire ;
a.       Tempek Banjar Tiying Desa
na.     Tempek Banjar Delod Desa
ca.     Tempek Banjar Yoh
ra.     Tempek Banjar Basangaa,
ca.    Tempek Banjar Yoh
ka. Tempek Banjar Penyebeh
da.  Tempek Banjar Padpadan
ta,   Tempek Banjar Sunting




DVITYAS SARGAH

PATITIS LAN PAMIKUKUH

Pawos 2

Desa Adat Pakraman Pengotan ngemanggehang Pamikukuh
minakadi :
     ha.    Pancasila
     na.    Undang-undang Dasar 1945 ;
     ca.    Tri Hita Karana manut sada cara Agama Hindu

Pawos 3

Luir patitis Desa Pakraman Pengotan
     ha.    Mikukuhang miwah ngerajegang Sang Hyang Agama ;
     na.    Nginggilang tata prawertine meagama ;
ca.    Ngerajegang pasukertan Desa saha pawongannya sekala     kelawan niskala ;
          ra.     Mikukuhin Awig-awig, pararem lan pasuara.


TRITYAS SARGAH

SUKERTA TATA PAKRAMAN

Palet 1

Indik Krama

Pawos 4

 (1)   Sehanan sang jenek mapaumahan ring Desa Pakraman Pengotan
          sane meagama Hindu tur nyungkemin Kahyangan Tiga sinanggeh Warga  Desa  Pakraman Pengotan.

(2)      Sejaba punika sinanggeh tamiu,

Pawos 5

Krama Desa wenten 5 (limang) Pawos luwire :

ha.    Krama ngarep, Kulawarge sane ngamong karang miwah tegal         lan ayah Desa utawi numbas tegal akidiknyane 1 ha
na.    Krama Ngarep Nyibakin,Krama sane numbas karang    utawi tegal akidiknyane 50 are ngantos kirang ring 1 hektar    
ca.    Krama Tapukan, kulawarga manut aksara ha utawi na,  
          sakewanten durung antes ngayah;
.ra.           Krama Bala Angkep, kulawarga sane tan ngamong karang utawi tegal Ayah Desa sakewanten sampun mawiwaha.
ka.     Sekeha Teruna Kulawarga sane ngawit mayusa tlulas tiban (13)      warsa ngantos tigang dasa lima ( 35) warsa saha dereng mawiwaha.        
              ngantos durung mawiwaha.
     

Pawos 6

      Ngawit dados Krama Desa Pakraman
ha. Sangkaning ngamong Karang miwah  tegal ayah Desa ;
na.  Mawiwit pawiwahan
ca.    Sangkaning nyepih,numbas, ngewaris, ngidih lan sapanunggalannya karang utawi tegal ayah Desa ;

ra.   Sangkaning pinunas ngeraga  utawi jenek mapaumahan wewidangan Desa Pakraman Pengotan saha kacumponin olih Krama miwah Prajuru




Pawos 7
     Panemayan tedun mekrama desa :
      ha.         Nyabran Pangusaban rikala Purnamaning Karo,  majalaran antuk tatengeran sedereng arep ring krama                      
Pawos 8
Pawos 8
1)    Sehanan Krama Desa keni tetegenan (ayah-ayahan)
       luwire :
ha.      Ayah Nyumek mapiteges urunan miwah ayahan memungkul sakeng Krama ngarep ;

na.    Ayah Nyibakin mapiteges ayahan pateh kadi Krama ngarep lan keni urunan wenten wewangunan lan urunan upacara yadnya nyabran wali ngusaba lan wali kapat

  
ca.    Ayah Bala Angkep keni ayah miwah urunan manut perarem.

                        ra.     Ayah tapukan keni urunan wewangunan mamungkul lan urunan wali keni mamungkul, sakewanten kaluputang sakeng ayah-ayah.



ka.    Sekaa Daha Teruna keni patedunan manut pabuat utawi pinunas Prajuru Desa.
                    
2)      Soang-soang Krama Desa sane ngerobang keluarga sejeroningmayusa 7 (pitung) warsa ngantos 15 (limolas) warsa patut ngemolihang kaweruhan saha keranjingang  ring  sekolah  dasar rauh SMP nyantos puput saha ngemolihang cihna antuk Krama sane ngerobang inucap, prade mamurug wenang kedanda manut pararem, saha patut ngemarginin pidabdab sakeng Guru Wisesa sejeroning nincapang kaweruhan. 
Pawos 9

     Krama Desa Pakraman Kedadosang :
ha. Macub utawi tan tedun apisan, rikala mayadnya manut  pangelokika, matepetin, mapawangunan (ritatkala ngeraabin utawi nasarin) miwah keluasan masangker 3 (tigang) rahina, selangkungnyane patut wenten pematut Prajuru lan tios-tiosan manut perarem ;
na.    Nyada nyerahang ayah antuk Krama Ngarep utawi Nyibakin kangkat mawit yening sampun mayusa 65 (enem dasa lima),lan nyerodang ayah sejawaning wenten parindik tios manut pararem ;

ca. Nekel utawi majeg ; nutug ayah antuk berana manut paetangan Desa
       sangkaning kajudi antuk sang mawang rat utawi jenek ring dura Desa ngerereh pekaryan.

Pawos 10

          ha      Wusan dados Krama Desa sangkaning :
1.   Pinunas ngeraga sangkaning kesah kedura desa utawi
     ngelangkungin segara ; 
2.   Kenorayang dwaning sampun tan prasida ngesehin solah
     maprawerti state nguwug kecaping Awig-awig ;
3.   Seda utawi ceput.

             

na       Sang usan mekrama Tan polih pah-pahan sangkaning padruwen Desa, saha prade ngamong ayahan, Patut ngaturang ayahan ke Desa, sejawaning pah-pahan ring soang-soang tempek Banjar manut perarem ring soang-soang banjar ;

            ca.       Prade sang wusan mekrama pecak ayah mekrama malih
                        keangkat yening sampun kacumpuin antuk Krama saha patut
                        naur panaub manut pararem.



Palet 2
Indik Prajuru lan Dulun Desa
Pawos 11

1)          Desa Adat Pengotan kaenter antuk Bendesa pekraman.
2)         Banjar Pakraman kaenter antuk kelihan Banjar Pekraman.
3)          Bendesa Pekraman patut :

      ha             Mawiwit sakeng Krama Desa Ngarep ;

na. Keadegang malarapan antuk paruman, saha Prajuru soang-soang
      taler keadegang nyabran 5 (limang) warsa, sejawaning wenten
      perindik tios kangkat kapilih malih ;

ca.             Patut nincapang kaweruhan ring sulur Agama lan Adat,
            turmaning tan ceda angga, ceda budi lan sepenunggalanya
            saha tan kapialang antuk Uger-Uger Panegara;
ra.        Maduluran Dewa Saksi ring Pure Bale Agung.
Pawos 12
1)          Bendesa Pekraman kesanggra antuk :

ha.      Pangliman utawi petajuh pinaka wakilnya ;

na.      Penyarikan pinaka juru surat ;

ca.       Petengen pinaka Juru Raksa druwen Desa ;

ra.        Pengeromba.


Ka.      Pesayahan


Da       Kelian –kelian Banjar Pekraman

2)          Kesinoman akeh nia manut kawigunan saha magilir nyabran ngesasih


3)    Sajeroning ngenterang niskala Bendesa  mingsinggihang Dulun Desa lan Pemangku Kahyangan Desa.

Pawos 13

1)          Swadarmaning Bendesa luwire :

ha.      Ngenterang  penglaksana  sedaging  Awig-Awig  miwah
            perarem Desa;

na.                  Nuntun tur ngenterang Krama rauhing Warga Desa ngupadi anut
            patitis ;
ca.       Mawosin kalih niwakang pamutus arep wicara warga Desa
            Pakraman.
ka.       Maka duta matemuang bawos ring sapa sira ugi.


2)          Prade Prajuru iwang penglaksana keni pamidanda nikel ring
                  kaiwangan soang-soang saha kangkat kararyanang manut perarem.


Pawos 14

1)  Dudonan Dulun Desa ; mawasta saing 20 (duang dasa) luwire :
a.      Ring Tengen :
1.     Jero Pasek ;
2.     Jero Muncuk ;
3.     Jero Kebayan ;
4.     Jero Dunungan ;
5.     Jero Guru Penyangki ;
6.     Jero Guru Penyangki ;
7.     Jero Guru Penyangki ;
8.     Jero Guru Penyangki ;
9.     Jero Guru Peserah ;
10.  Jero Guru Peserah.




na.  Ring Kiwa :
1.    Jero Mangku ;
2.    Jero Nyarik ;
3.    Jero Kebayan ;
4.    Jero Kebayan Salahin ;
5.    Jero Guru Penyangki ;
6.    Jero Guru Penyangki ;
7.    Jero Guru Penyangki ;
8.    Jero Guru Peserah ;
9.    Jero Guru Peserah.

2)         Dulun Desa keadegang anut ulu apad utawi sane dados keadegang wantah mawit sakeng Krama Ngarep, sakeng teben ngamunggahang.
3)    Swadharmaning Dulun Desa soang-soang manut dudonan luwire :
a.            Dulu Tengen :
1.    Jero Pasek Pangenter Bakti ;
2.    Jero Muncuk Nyucuk Piuning ;
3.    Jero Kebayan Penyangki Mucuk ;
4.    Jero Dunungan Penyanggra Bhatara Pingit ;
5.    Jero Guru Penyangki ;
6.    Jero Guru Penyangki ;
7.    Jero Guru Penyangki ;
8.    Jero Guru Penyangki ;
9.    Jero Guru Penyerah Pemalungan ;
10. Jero Guru Penyerah Pemalungan ;
na.    Dulu Kiwa :
1.    Jero Mangku Pangenter Bakti ;
2.    Jero Catu Panakeh Sari ;
3.    Jero Jero Nyarik Juru Surat ;
4.    Jero Kebayan Salahin Penyanggra Bhatara Istri;
5.    Jero Guru Penyangki ;
6.    Jero Guru Penyangki ;
7.    Jero Guru Penyangki ;
8.    Jero Guru Peserah Pemalungan ;
9.    Jero Guru Peserah Pemalungan ;
4)         Petias utawi olih-olihan Prajuru lan Dulun Desa Luwire :
  ha.  Polih tanding tengah ;
  na.  Luput rerampen ;
ca.    Paweweh ring Dulun Desa polih pengangge anut perarem utawi manut kwentenan ;
  ra.  Petias sewosan manut perarem


Pawos 15
1)          Prajuru Desa kagentosin riantukan :
ha.      Seda ;
na.      Tutug panemaya;
ca.       Wit sakeng pikayun rahayu utawi pinunas ngeraga.
ra.        Kanorayang duaning iwang pemargi utawi nilar sesana.
2)          Dulun Desa Kawusanang (kagentosin utawi lad) riantuk :
ha.      Telas Penuku ;
na.      Rabin nyane lina
ca.       Prade melaksana Asta Dusta, lina, lan saha tios-tiosan manut perarem.

            Ngenorayang utawi ngentosin Prajuru Dulun Desa patut sejeroning
            paruman saha kaingkupin antuk Krama Desa.




Palet 3
Indik Kulkul
Pawos 16

1)        Kulkul ring Desa Luwire :

  ha.    Kulkul Desa ;
  na.    Kulkul Banjar utawi Tempekan
na.      Kulkul Sekaa-sekaa.

2)       Tabuh tatepakan Kulkul Desa :

  ha.    Kalih Tuludan lambat, tengeran tedun ngayah utawi parum ;
  na.    Atuludan Bulus, tengeran kapanca bhaya;
  ca.     Limang kelentungan lambat tengeran petedunan wangde wangde;
  ra.      Atuludan lambat lan tigang klentungan, mewantun-wantun tenggeran Pawiwahan ;    
  ka.     Tengeran Kelayu sekaran (putus/seda), kalih kelentungan mewantun-wantun tengeran mituahang, atuludan lambat selanturnya nedunang krama.

Pawos 17

1)       Kulkul Desa utawi Banjar tan wenang katepak yening tan sangkaning
         pituduh Prajuru, sejawaning kepanca bhaya ;

2)    Sang nepak tan sangkaning pituduh patut digelis atur supeksa maka
      buatan panepake, yan tan mangkana wenang sang mamurug        
      kedanda manut pararem;
3)    Suaran Kulkul, tenggeran kepanca bhaya patut ketedunin antuk Krama
      Desa saha makta gegawan anut bhaya ;

4)    Kulkul sekaa-sekaa semaliha kulkul pondokan – pondokan tan
      kalugra nyawerin (matehin) sukat utawi tenggeran kulkul Desa prade
      mamurug wenang kedanda manut perarem. 

Palet 4
Indik Paruman
Pawos 18

1).       Paruman/Sangkepan ring Desa Adat Pengotan wenten :
      ha.      Paruman Desa Kawentenang :
1.         Nyabran ngesasih tan ngemargiang arah – arah ngangken tilem lan tumpek saha  matenggeran kulkul ;

2.         Napkala (Padgata kala) makajalaran arah-arah saha matenggeran kulkul manut tetujon.

na. Paruman Dulun Desa lan Prajuru, kawentenang manut tetujon;

  ca.  Paruman Sekaa – sekaa manut pabuat

2)    Paruman Desa madudonan sekadi ring sor :
ra.  Pamutus bebawos beriuk sepanggul (ingkup) punika kemanggehang, prade tan praside suara makehan pinaka pamutus.

3)    Prade pidaging paruman tan kaingkupin mangda Prajuru Desa ngilikang  bebawos, saha putusannya mangda keraremin antuk Krama Desa bilih tan praside kesungkemin jantos ping tiga, Prajuru Desa wenang nunas bawos ring sang ngawe wenang.





Pawos 19

1)    Sajeroning paruman Desa, Bendesa Adat patut nyiarang pemargin ngenterang Desa, pamekas nganinin indik :
 
ha. Munjuk lungsuring Pakraman saha ayah – ayah sulur artha berana druwen Desa;
na. Rencana Prajuru nganinin utsaha Desa kapungkur
2)    Pamutus Paruman Desa sinanggeh perarem maka pamitegep penglaksanan Awig-awig.


Pawos 20
1)    Sangkepan Prajuru lan Dulun Desa kawenangang wantah ngerincikang pengerencana utsaha Desa Kapungkur;
2)    Sangkepan Prajuru lan Dulun Desa tan kawenang ngewedalang tategenan ring krama sadereng keingkupin antuk Krama Desa ;
3)    Pemutus sangkepan Prajuru lan Dulun Desa ngewetuang pasuara, maka pidaging pituduh sang ngawewenang utawi ngonekang perarem krama Desa.






Palet 5
Indik Druwen Desa
Pawos 21

Padruwen Desa Adat Pengotan sekadi ring sor :

ha.      Wewangunan suci mekadi Parhyangan/penyiwian-penyiwian         Desa Adat  jangkep saha sarana upacara pebaktiannya.;

   na.      Balai pesamuan (Bale Desa Pekraman);

      ca.       Tanah laba Pura;

      ra.        Tanah Desa (Karang lan Tegal ayah Desa) 

      ka.       Setra-setra luwire : Setra Pamajengan ring Penyebeh, Setra Agung ring Delod Desa ;

      da.       Gong Barungan.

      ta.        Ilen-ilen sekadi : Rejang Pendet, Baris  lan pesantian.

      sa.       Lembaga Perkreditan Desa (LPD)

      wa.      Tios – tiosan sane pacang manggeh druwen Desa






Pawos 22
Olih-olihan Desa Adat Pengotan, luwire :
      ha.      Olih-olihan saking pelaba pura,
      na.      Urunan Krama Desa Adat;
      ca.       Paica saking Guru Wisesa;
            ra.        Paica-paica utawi utsaha tiosan sane patut


Pawos 23

1)        Prajuru Desa wenang ngetangang pamupon laba Pura lan sepenunggalan druwen Desa;

2)        Pikolih lan pamuponnya keanggen prabeya piodalan saha wewangunan ring Pura miwah sane tiyosan ;

3)        Nyabran pesangkepan Desa, Prajuru pengamong druwe desa ngawentenang parindik munjuk lungsuring padruwe ring Krama Desa;
4)        Indik kewentenan Lembaga Perkreditan Desa (LPD) ngangge pidabdab manut pararem ;
5)        Sakaluwiring druwen Desa patut wenten ilikitannya;

6)    Tan kalugra ngadol, nyepih utawi ngesahang padruweyan desa yening tan kasungkemin antuk krama desa;


Palet  6
SUKERTA PAMITEGEP
Kaping 1
Indik Karang Lan Tegal
Pawos 24


1)            Krama Desa Pengemong Karang Patut ngewatesin karang inucap antuk paggehan utawi tembok mangda pekantenannya asri. 
  
2).    Wates sisi kaler miwah kangin patut kekaryanin antuk sang ngamong karang inucap sane mawasta magaleng keluwan, sejawaning tanah pecatu, tegal utawi tanah Padruweyan ngeraga sane kapiara watese sisi kelod miwah kauh, reh punika mawasta magaleng keteben.

3).       Prade kearsayang paggehan utawi turus ngalikadin, yan pada arsa penyandinge nganggen pinget kewanten kasaksi antuk Prajuru Desa utawi pracihna Pal sakeng mawang rat.

4)        Prade wenten karang kebebeng mangda kautsahayang wenten pemarginya.



Pawos 25

1)          Sinalih tunggil Krama Desa tan kelugra :

a.      Ngalah-alah margi, tegal ayahan, karang Desa lan sepenunggilannya
na.    Ngalah alah tanah, tegak kayangan, setra, lan sekancan tegak sinanggeh suci
2)          Prade wenten  sekadi ring ajeng, sang ngalah-alah patut ngwaliang tanah inucap saha keni pamidanda sepatutnya, kadulurin antuk upakara ring pangalah alah tanah suci.





Kaping 2

P E P A Y O N A N
Pawos 26

1).          Ngawit nandur pepayonan tanem tuwuh patut adepa agung ngajeroang sakeng bates, prade jantos ngeliwatin wates wenang kesepat gantungin.
2).          Yening wenten tetanduran ngungkulin, semaliha mewastu mayanin kapisaga patut kewara antuk paiguman ping ajeng prasidea sang nruwenang  wit ngrebah utawi notor.

3.           Prade sampun kewara taler tan wenten utsaha sang nruwenang wit sang rumasa ketetehan utawi kejerihan wenang masadok ring prajuru, tur risampun keparitatas kelugra ngicalang pepayonan inucap sakewanten patin pepayonan patut ketawur manut penglokika sane nepasin.

4.               Sang keni pamidanda penyanggaskara saha prabea manut pararem arep ring wewangunan sang kerubuhan, luwire :
ha.    Sang neruwenang sang sinanggeh mayanin prade pungkat ngerubuhin krama tios.
na.    Sang notor munggul utawi ngebah taru tur ngerubuhin krama tios.
5.               Krama Desa patut ngemanggehang kawerdian tanem tuwuh sane ngawinang desane asri tur lestari, Saha tán kangkat ngerebah taru sadereng wenten wak-wakan Prajuru utawi pituduh sakeng Guru Wisesa.

Kaping 3
W e w a n g u n a n
Pawos 27

1.         Nyabran ngewangun patut :
ha.      Mesadok ring Prajuru, ping ajeng prade wewangunan nganinin wates ;
na.      Ngangge gegulak asta bhumi miwah asta kosala kosali sanistane manut ring petitos niskala ;
ca.       Tan nyayubin kapisaga.

2.         Prade wewangunan jantos nyayubin bilih-bilih temboke ring telengin wates, risampun kewara tur kesadokang ring Prajuru, wenang kedanda manut perarem saha tembok inucap kegubar utawi sanistane kekaryanang abangan.
Kaping 4
W e w a l u n g a n
Pawos 28

1)         Sahanan krama desa sane mamiara wewalungan patut sayaga nitenin negul utawi ngelogor mangda tan ngerusakin karang utawi paabianan krama sewos bilih-bilih jantos ngeranjing ngeletehin   kahyangan ;
2)         Prade wenten wewalungan ngelumbar utawi ngeleb ngerusakin karang utawi paabianan krama sewos, risampun kewara kengin ketaban tur kedanda, ngewaliang wit sane kerusak saha naur penebas papiaraan tetabanan, manut pengelokika Prajuru Desa.

3)    Prade jantos ngeletehin tegak suci, minakadi pemerajan (Sanggah kemulan) risampun keparitatas antuk prajuru, wenang sang nruwenang kedanda mabuhu agung tebasan-tebasan prayascita durmangala utawi panca sata iwak bebek belang kalung prade jantos ngeletehin Kahyangan Desa utawi pura Pemaksan;
4)    Krama Desa patut nyanggra wewalungan miwah sarwa prani, tur tan kepatut morosin sane prasida ngicalang kewerdian inucap sadereng polih cihna wak – wakan sakeng Prajuru Desa.


Kaping 5
Bhaya
Pawos 29

1)    Uger-uger Guru Wisesa saha mawuwuh penyanggaskara prade wenten jatma ngemaling barang sinanggeh suci;

2)    Pratingkahe mapailon ring dusta kebawos saroro prade wenten jatma manggihin maling tan nyadokang ring Prajuru jantos jatma tios nyaduang patut kedanda kadi dendaning maling akweh pengargan wit manut cacakan Desa, tur prade jantos ping tiga melaksana sapunika wenang kasukserahang ring sang ngawewenang;

3)    Prade wenten jatma ngerereh reramon minakadi kayu, saang, daun, kelapa ron, lan sepenunggalannya tanpa sadok ring sang nruwenang prade kacunduk (ketara) patut kedanda kadi dandaning maling;

4)    Yening wenten jatma ngeranjing kepakubon wiadin kepekarangan jatma tios rikala suwung, mewastu sang madrue karang keicalan, wenang jatma inucap ketuwekang antuk madewa saksi ring Pure Bale Agung ;

5)    Mangda tan ketuwekang manut ring ajeng asing-asing ngeranjing kapakubon jatma tios patut  :
ha. Matenggeran suara (makaukan);
na. Nyantos sang nruwenang karang rauh utawi mesadok ring pangapit pinih tampek, maka buatan pangeranjinge;
ca. Pemedal  karangnyane  kedagingin  sawen maka cihna pengarah rikala suwung.



Kaping 6
Penyanggran Desa
Pawos 31

Krama Desa rikala ngawentenang karya suka duka, patut kesanggra antuk Krama Desa
ha.       Prade ngewangun Pitra Yadnya utawi Manusa Yadnya patut nunas    Penyanggaran Desa.
na.       Upacara Pitra Yadnya lan Pawiwahan kamargiang risampun polih uwak-uwakan saking Prajuru lan Dulun Desa
na.       Pangeromba utawi  karya  Gotong - royong  Krama ngantos ping tiga  selangkungan punika patut katuran pengingu;
ca.        Pengingu rikala Pitra Yadnya anut abot dangan Yadnya prade sakeng  semeng ngantos wengi katuran pengingu ping kalih.

Kaping 7
Indik Pariwerti
Pawos 32

1)         Sahanan warga Desa Pakraman tan kapatutang majejemuhan, ngutang leluhu mebacin ring Margi Agung tur ring genah sane nenten Kapatutang sane praside ngicalang pasukertan Desa Pakraman;
2)         Krama Desa patut ngewerdiang utawi mersihin ring sajeroning setra Pekraman,ritatkala pacang ngemargiang pitra yadnya mangda pekantenannyane asri;
3)         Telajakan karang sane majeng Margi Agung, Merajan Karang Sikut Satak patut kapiara nyabran rahina tur katandurin sarwa sari;
4)         Sahanan Warga Desa Pakraman patut mebersih – bersih nyabran rahina ring karang peumahan sami sakeng telajakan ring ajeng rawuhing got utawi kekalen lan Margi Agung.
5)         Sahanan warga Desa Pakraman kepatutang madruwe genah mebacin utawi WC.

6)         Sang sapa sira ugi sane mamurug pidabdab inucap patut keni pamidanda manut uger – uger sakeng Guru Wisesa.







CATURTAS SARGAH
SUKERTA TATA AGAMA
Palet 1
Indik Dewa Yadnya
Pawos 33

1)    Pelinggih penyiwian sewawidangan Desa Pekraman Pengotan:

ha. Kahyangan Tiga : Pura Bale Agung, Pura Puseh, miwah Pura Dalem;

na. Pura Tulukbiyu ring Gunung Abang ;

ca.       Pura Linjong ring Gunung Abang ;
ra.        Pura Munduk Kaya ring Gunung Abang ;
ka.       Pura Dalem Penyungsung ring wewidangan Gunung Abang ;
da.       Pura Gelagah ring lereng Gunung Abang ;
ta.        Pura Pendawa ring Gunung Abang ;
sa.       Pura Gelagah Desa Pengotan ring Desa Pengotan ;
wa.      Pura Dukuh Payung ring lereng Gunung Abang ;
la.        Pura Batara Sakti ring Desa Pengotan ;
ma.      Pura Pendawa Puri Kanginan ring Pengotan ;
ga.       Pura Kawan ring Desa Pengotan ;
ba.       Pura Pemaksan Gede ring Desa Pengotan ;
nga.    Pura Pemaksan Alit ring Desa Pengotan ;
pa.       Pura Pengalangan ring Desa Pengotan ;
ja.        Pura Ulun Suwi ring Desa Pengotan.

2)    Rahina piodalan soang-soang Kahyangan Kadi ring sor:
ha.      Pura Bale Agung rikala Purnama Karo ;
na.      Pura Puseh rikala Purnama Karo ;
ca.    Pura Dalem nyabran Saniscara Keliwon Wuku Kuningan ;
na. Pura Tulukbiyu rikala Purnama Karo ;
ca.       Pura Linjong rikala Purnama Karo ;
ra.        Pura Munduk Kaya rikala Purnama Karo ;
ka.       Pura Dalem Penyungsung rikala Buda Kliwon Sinta ;
da.       Pura Gelagah ring lereng Gunung Abang rikala Purnama Kapat ;
ta.        Pura Pendawa rikala Purnama Kapat ;
sa.       Pura Gelagah Desa rikala Purnama Karo ;
wa.      Pura Dukuh Payung rikala Budha Umanis Dukut ;
la.        Pura Batara Sakti rikala Purnama Kaenem ;
ma.      Pura Pendawa Puri Kanginan rikala Purnama Kapat ;
ga.       Pura Kawan rikala Purnama Kedasa ;
ba.       Pura Pemaksan Gede rikala Budha Keliwon Pahang ;
nga.    Pura Pemaksan Alit rikala Anggara Kasih Julungwangi ;
pa.       Pura Pengalangan rikala Purnama Kapat ;
ja.        Pura Ulun Suwi ring Purnama Kedasa.

3)    Pengaci ring pura-pura inucap manut kecap Sastra Agama saha kelaksanayang nista madya utama
4)    Rikala ngelaksanayang piodalan utawi karya sadereng ngemargiang pemuspaan patut kariyinin antuk Tri Sandya.
5)    Soang-soang Pura inucap ring ajeng kaempon antuk krama Desa Adat Pengotan.

Pawos 34

1)    Ring Parhyangan Desa Adat Pengotan kangkat ngadegang Pemangku Kahyangan Desa lan Sengguhu.

2)    Ngadegang Pemangku inucap angka (1) manut dudonan :

ha.      Peluluapad manut tegak ring Bale Agung
.  

3)    Tan kawenang Kaadegang pemangku luwire :
ha.      Ceda angga luire peceng, perot, cungih, lan sepenungggilannya;
na.      Sang sapa sira ugi sane tan kepatutang anut perarem;
ca.       Sakit ila, ayan, lan buduh wiadin edan;
ra.        Sane mederbe kesucian urip tan becik.

4)    Prabeya Kepemangkuan :

ha.      Adiksa Widhi (ngawintenin) kemenggala saha kelaksanayang        antuk sang ngadegang, mekadi Krama Desa;
na.      Mapitra Yadnya riwekas, patut kelaksananyang antuk Krama           Desa ;

5)    Pemangku patut ngemanggehang sesananing pemangku luire tan wenang ajejuden utawi memotoh miwah sane tiosan.


Pawos 35

      Swadarman Pemangku Luwire:
      ha.  Ngabih  Dulun  Desa   rikala  ngenterang upakara utawi Yadnya ring Parhyangan Desa Pakraman, saha kangkat ngenterang Upakara utawi Yadnya ring sajeroning soang-soang Pakubon Krama.
      na. Tan wenang salah sulub yan mamurung wenang mangku inucap nyepuhin raga;
   ca.  Prade sinalih tunggil pemangku Kahyangan tiga kapiambeng kengin nyelang Pemangku Kahyangan Tiga siosan . ;

   ra.   Semaliha yan sampun pemangku ngayah tigang rahina ring pura kancit wenten kulawargania padem, mangku inucap tan keneng cuntaka, sakewanten pemangku tan budal salami piodalan.

Pawos 36

      Petias utawi olih-olihan pemangku, luire :
      ha. Penyolasan utawi sepian utawi panjingan miwah sarin Canang mawiwit sakeng aturan upacara apah tiga ;
na.   Luput ayah-ayahan
ca. Luput Rerampen;
      ra. Busana anut pararem utawi kawentenan ;

      ka. Tios – tiosan manut pararem


Pawos 37

1)    Pemangku kegentosin riantukan :
ha.      Seda ;
na.      Pinunas ngeraga, menawi kageringan lan sepenunggalannya;
ca. Kawusanang antuk krama sangkaning melaksana sane tan patut (Asta Dusta)

2)    Prade Pemangku kawusang sangkaning melaksana asta dusta, keni pamidanda manut perarem saha ngewaliang prabiya pewintenan pecak.



Pawos 38
     
      Kesukertan Kahyangan kadi ring sor :

      ha. Tan Kalugra ngeranjing ke pura, luire :
            Sang katiben cuntaka, mekadi sebel sakeng ngerage.
ha.   Sebel kandel ngerajasuwala, salami dereng mebersih;
na. Sebel madruwe putra, selami dereng kepus odel sane lanang, saha sane istri 42 rahina utawi akambuhan;
ca.   Sebel pengantenan salami dereng mabiyakala, miwah cuntaka sangkaning kepademan manut sengker.
                 
ra. Sebel riantukan madruwe keluarga kelayusekaran salami dereng ngelaksanayang Upakara Masapuh utawi Nyeeb Brahma.
1.    Makta sehanan barang sinanggeh ngeletehin ;
2.    Krama sane mawiwaha sane dereng ngaturang peserah tan kalugra ngeranjing ka Parhyangan Desa ;lan tan kalugra ngeranjing ke panti sadurung sang sane mawiwaha ngaturang bakti penimbang utawi pemapas

4.   Sato Agung sejawaning rikala Mapepada ;

5.    Mabusana tan manut kadi tata caraning ngranjing ke Pura

6.    Sederengan polih wak wakan (pituduh) Prajuru, utawi Dulun Desa

       na. Pratingkahe tan wenang ring Pura :
1.      Mesumpah (cor) sejawaning pituduh Prajuru lan Dulun Desa;
2.      Makobokan masesenengan, makolem dados asiki lanang wadon, mebacin mewarih, nyangsang busana, macecepin anak alit, menahin pusungan ;
3.      Munggah tedun palinggih sejawaning pituduh Prajuru/Dulun Desa;
ca.  Sang mamurug kecaping ajeng, keni pamindanda pemerayascita sepatutnya.

Pawos 39

1)            Krama Desa sami patut sareng ngawas nitenin ketuntun antuk Prajuru, mangda sehanan Yadnya sane kawentenang kaicen pemuput Pinandita manut kewenanganya soang-soang.
Palet 3
Indik Pitra Yadnya
ritatas pemargin sang kaduhkitan, napike pacang kependem, makingsan riyin utawi lantur keabenang;

4.  Indik Salah Pati lan Ngulah Pati  :
a.      Melarapan antuk putusan pesamuan Agung Para Sulinggih lan Walaka ring Campuan Ubud, 21 Oktober 1961 sane Kalayu sekaran kadi salah pati lan Ngulah Pati patut kabawos mati bener (seda biasa), saha kangkat kaupakara kadi ngupakara sawa seda biasa sane sampun ketah memargi, saha kadulurin antuk Upakara penebusan lan pengulapan manut Sastra Agama Hindu ;
na.    Sang sane seda utawi putus inucap aksara (a), utawi seda ring dura desa, Rumah Sakit lan genah genah sane tiyosan,sadereng kaupakara,kaangkat kajak budal kapekubonnyane saha salanturnyane patut kaupakara manut sastra agama.
5.   Penyanggran banjar selanturnyane :
ha.  Soang-soang Krama nedunin patus manut perarem;
na. Ngerombo ngaryanin eteh-eteh sawa, saha kesarengin antuk
       Krama sane rawuh, maaksian;

ca.  Sami Krama Banjar nganter kesetra jantos pemendeman puput.

Tan kengin ngelelet sawa langkung ring 7 (pitung) rahina, tur patut polih pagebagan yening sampun masiram manut paetangan Prajuru Adat.

3)   Tan kalugra mendem sawa rikala :
1.  Wuku was penganten ;
2.  Semut sedulur ;
3.  Kala Gotongan ;
4.  Larung pegelangan : Wraspati penanggal/pangelong ping 6 (enem) ;
5.  Gagak anungsung pati, penanggal ping 9 (siya) ;
6.  Ingkel Wong ;
7.  Rerahinan jagat, minakadi :
a.  Purnama ;
na. Tilem ;
ca.  Purwani
ra.  Kajeng Kliwon
ka.  Pasah ;
da.  Buda Kliwon ;
ta.  Tumpek ;
sa.  Buda Wage (Buda Cemeng) ;
wa.  Anggar Kasih (Anggara Kliwon) ;
la.  Saniscara Umanis Watugunung ;
ma.  Redita Umanis Ukir (Odalan Bhetara Guru) ;
ga.  Wuku walungpati penanggal ping 11 (solas).
8.  Wuku Langkir ngantos Buda Kliwon Pahang, (buncal balung) ;
9.  Sasih ka 10 (dasa), tanggal ping 13 (telulas) ;
10.  Dewasa Kekeran manut Desa Adat.
1)    Prade wenten kalayu sekaran, rikala piodalan, kengin kasurupang tan maupakara tanpa sadok tur memargi wengi ;
2)    Tan kalugra nginepang bangbang;
3)    Prade sane kelayu sekaran ngadut manik, patut manik inucap kawijilang riyin wawu kaupakara ;
4)    Tata cara ngange setra manut paetangan prajuru miwah dresta.
5)    Prade pacang mendem sawa ring Setra Desa Adat sane saderengnyane, tan ngranjing dados Warga Desa Adat (Kerob) utawi mawit sakeng Desa Adat tiyos, patut nawur penanjung batu kewastanin, akehnyane manut pararem.


Pawos 44

1)    Sane kesinanggeh kacuntaka sekadi ring sor :
ha.      Cuntaka antuk kelayu sekaran;
na.      Cuntaka antuk ngeraja swala;
ca.       Cuntaka antuk ngembasang putra;
ra.        Cuntaka antuk keruron;
ka.       Cuntaka antuk sakit ila utawi buduh;
da.       Cuntaka antuk pawiwahan;
ta.        Cuntaka antuk gamia gamana;
sa.       Cuntaka antuk salah timpal;
wa.      Cuntaka yening wenten anak istri mobot nenten kaupakara pabiakawonan tur pawidhiwidana;
la.        Cuntaka antuk memitra ngalang;
ma.      Cuntaka antuk yening wenten anak istri ngembasang putra sadurung maupakara pabiukawonan tur pawidiwidana.

2)    Sengker cuntaka manut kawentenannya:

ha.      Cuntaka  kelayu  sekaran,  cuntakannia  12 (roras)  rahina  manut sekadi loka dresta miwah sastra dresta Desa Adat Pengotan  utawi nyantos Nyeeb Brahma;
na.      Cuntaka ngeraja swala 3 (tigang) rahina ngawit saking ngeraja swala utawi salami ngeraja swala;
ca.       Cuntaka sangkaning ngembasan putra, kepus odel sane lanang ngawit saking putrane embas, utawi ngantos sampun kaupakarayang mekekambuhan tur maperayascita manut sekadi agama, sane istri ;
ra.        Cuntaka keruron, cuntakania abulan pitung rahina (42 Rahina) ring sane istri,  tur sampun matirta pemerayascita, lanang 3 (tigang) rahina;
ka.       Cuntaka  pawiwahan,  cuntakannia  ngantos  sesampune matirta pabiukawonan;
da.       Cuntaka  gamia  gamana,  cuntakania  ngantos  sesampune  kepalasang utawi mesapihan tur sampun kawentenang pemerayascita raga tur kawentenang pemerayascita Desa Adat/Kahyangan ;
ta.        Cuntaka   salah  timpal kapuputang sekadi manut ring Agama Hindu tur dresta ring Desa Adat Pengotan ;

sa.       Cuntaka  anak   istri  mobot    nenten  kawentenang  upakara     pabiakawonan, cuntakania ngantos kawentenang upakara pabiakawonan;
wa.      Cuntaka  mamitra  ngalang,  cuntaka  ngantos  kawentenang  upakara pabiakawonan ;
la.        Ngembas putra nenten kawentenang upakara pabiakawonan, cuntakania ngantos wenten sane memeras sang putra, tur sampun kawentenan upakara sekadi manut ring ajaran agama Hindu;
ma.      Prade sinalih tunggil warga Desa wenten ngembasang Putra kembar utawi buncing, kangkat kamargiang upakara sekadi dresta sane sampun memargi sakewanten Desa Adat nenten cuntaka, sane cuntaka wantah kulawarga sang sane ngembasang Putra kemawon, sekadi cuntaka ngembasang putra biasa. 
3)    Cuntaka Kelayu sekaran :
ha. Kapendem Cuntakania :
1.    Pengapit, pemapas/penumbak pekarangan ngantos 3 (tigang) rahina saha sampun mesapuh ;
2.    Kulawarga ngarep 12 (roras) rahina sakeng upacara ngurug saha sampun mesapuh.
                                    na. Keaben Cuntakania
            Sang nyambut karya pitra Yadnya Cuntakannia ngawit sakeng nundunin rauh riwus yadnyannia (mepegat) saha sampun mesapuh.  
4)    Sane ketiben cuntaka luire :
ha. Kelayu sekaran sane kacuntaka :

1.    Sang sane kelayu sekaran;
2.    Kulawargania;
3.    Desa Pakraman 3 (tigang) rahina.
           
            na.      Ngeraja swala sane kacuntaka sang sane ngeraja swala;
           
ca.       Ngembas putra, sane kacuntaka kulawargania sane ngembasang              putra lanang wiadin istri;
           
            ra.        Pawiwahan sane kacuntaka sang sane kaupakara pawiwahan       lanang wiadin istri;
           
            ka.       Keruron sane kacuntaka kulawargania lanang wiadin istri;
           
            da.       Gamia gamana sane kacuntaka sang sane ngelaksanayang            gamia gamana lan desa adat nyane;
           
            ta.        Anak istri mobot sane tan kawentenang upakara pabiakawonan,  sane kacuntaka sane meraga istri (sane mobot);
           
            sa.       Memitra ngalang, kacuntaka sane ngelaksanayang memitra             ngalang;
           
wa.  Ngembas  putra  tan kawentenang upakara pabiukawonan miwah  upakara pawidhiwidana  sane  kacuntaka :
  
1.    Sang sane ngembas putra
  
2.    Putra sane embas.

Pawos 45

1)         Atiwa-tiwa (pengabenan) kelaksanayang manut dresta ;
2)         Panemayan Pengabenan wenten kalih Pawos :

ha.      Ngaben Dadakan/bahbangun, kedadosang sejeroning          mesengker awuku utawi 7 (pitung) rahina;
na.      Ngaben ngemasa utawi nuasa.

Pawos 46

1)    Pepatusan pengabenan mawit sakeng Krama manut pararem.
2)  Pepatusan ngaben dadakan  pateh sekadi patus Ngaben Nuasa
3)    Sang madruwe Kelayu sekaran polih pangerombo sakeng Krama ngawit tigang rahina sadereng karya, saha indik patedunan krama lanang wiadin istri manut kawentenan karya tur manut sekadi pinunas sang meyadnya.


Pawos 47
Sajeroning Krama Desa nyanggra pitra yadnya Prade Krama sane nyambut karya matempung sawa, sane mawit sakeng Desa Adat tiosan utawi pecak tan ngranjing dados warga desa adat (kerob) patut naur penaub karya soang-soang sawa, akehnyane manut perarem.
Prade sinalih tunggil krama desa pacang matempungang sawa ketios Desa  Adat sajeroning ngawangun pitra yadnya, krama desa patut ngeromba ritatkala nangiang sawa (ngeplugin) kemawon, ngantos puput ring setra saha sang madruwe karya  wantah patut ngaturang panyembrahma sawentena.
1)    Tios-tiosan  pemargin atiwa-atiwa kadi inucap ring ajeng indik pemargi-pemargi anut pidadab perarem.

Palet 4
Indik Manusa Yadnya
Pawos 48

1)    Manusa yadnya inggih punika upacara-upacara dharmaning manusa ngawit sakeng patemoning kama bang sajeroning garba, ngantos kalayu sekaran riwekas.
2)    Upacara kadi ring ajeng madudonan kadi ring sor :
ha. Magedong – gedongan duk pengrempinian ibiang ;
na. Duk sang kama reka medal;
ca. Kepus odel lan roras rahina ;
ra. Tutug kambuhan 42 (petang dasa kalih) rahina;
ka. Nigang sasihin;
da. Pawetuan/oton/odalan (enem sasih);
ta. Tutug kelih (ngeraja wedana, ngembakin utawi ngeraja singa       
     lanangne)
sa. Metatah (mepandes)
wa. Mawiwaha;
la. mawinten
3)    Upacara-upacara inucap nista, madia, utama manut sastra Agama saha catur dresta maka buatan desa dresta ngawinang sima cara desa.

Palet 5
Indik Butha Yadnya
Pawos 49

1)    Butha Yadnya inggih punika biakala ring pertiwi lan kayangan sarwa perani saha upacara-upacara ring bebutan
2)    Upacara biakala ring sarwa perani, luire :
ha.      Ring sarwa tumuwuh ritatkala tumpek Pengarah (Saniscara             Keliwon Wariga);
na.      Ring Sarwa ingon-ingon rikala Tumpek Uye (Saniscara kliwon        Uye);
ca.       Upacara pakala-kala manusa anut wiguna, kebawos pabyakala.

3)    Upacara pabyakala ring pertiwi, kahyangan lan bebhutan kewastanin mecaru.

4)    Upacara inucap ring ajeng nista madia utama manut wiguna kadi ring sor :

ha. Eka Sata;
na. Panca sata;
ca. Panca Sanak;
ra. Resi Ghana;
ka. Panca Kelud;
da. Taur Agung.
5)    Sejawaning kadi ring ajeng kewentenang upakara:
Ha. Majot-jotan utawi Yadnya Sesa nyabran wusan meratengan;
Na. Mesapuh-sapuh rikala pacang wali ring Pura.

Pawos 50

1)    Ngangken ngewarsa rikalaning Tilem Kesanga kawentenang tawur kesanga, ketah kebawos ngerupuk utawi nimpung maka cihna pacang mapag rainan penyepian benjangne ;
2)    Upacara Penyepian sane pacang kemargiang antuk krama desa
ha.   Amati geni, tan kengin maapi-api;
na.   Amati karya tan kengin nyambut karya;
ca. Amati lelanguan tan kengin maoneng-onengan, masuara goro lan sepenunggalannya.
ra.     Amati lelungaan, tan kengin malunga-lungaan.
3)    Paberatan inucap kamargiang sakeng semeng ngantos benjangne semeng raris kasuarayang kulkul pinaka cihna pengembak.

4)    Sang mamurug kecaping ajeng keni pamidanda manut pararem desa adat kemargiang antuk petelik (pecalang desa) ;
5)    Riwus rahina Nyepi benjangne maka cihna pengawit Icaka Warsa patut soang-soang warga desa sami ngaksama.
6)    Sajawaning pemargi penyepian sajeroning nyanggra pengawit Icaka Warsa, taler kemargiang penyepian Desa riwus odalan Ida Bhatara pingit.
7)    Indik pemargi  paberatan panyepian inucap angka (6) luwire :
1.  Nenten dados ngulkul utawi masuara goro lan sepenunggilannya ;
2.  Nenten dados nekaang utawi ngeluasang wewalungan lan sepenunggilannya utawi artha berana siosan saha tan kapatutang matatampahan ngawit sata ngamanggehang ;

3.  Pamargin paberatan masuwe 11 (solas) rahina tur risampun tutug 11 (solas) rahina kawentenang bakti pangembak penyepian sejawaning wenten parindik sios manut pararem ;
4.  Sapasira ugi prade mamurug pidabdab inucap ring ajeng wenang kedanda manut pararem sane kemargiang antuk patelik Desa.




PANCAMAS SARGAH
SUKERTA TATA PAWONGAN
Palet 1
Indik Pawiwahan
Pawos 51

1)     Pawiwahan inggih punika petemoning purusa predana melarapan panunggalan kayun suka cita maduluran upasaksi sekala niskala.
2)     Penglaksanan pawiwahan luire :
ha. Pepadikan kemanggala antuk Pakraman;
na. Ngerorod merangkat riyin wawu kakrunayang
ca. Nyeburin utawi sentana nyeburin risampun nganutin upakara
      pamerasan;
3)     Pidadab sang pacang mawiwaha patut :
ha. Sampun manggeh deha teruna (preside nganutin Undang-undang Perkawinan);
na. Sangkaning pada tresna (tan kepaksa);
ca. Manut kecaping Agama (tan Gamia gamana);
ra. Kasudayang prade pengambile tios Agama.
4)     Pemargin Pawiwahan mangda taler nganutin Undang-undang Perkawinan saking sang ngawewenang.

5)     Indik galah mawiwaha ring Desa Adat kepastikayang manut Krama Desa, setiyos galah inucap, tan kadadosang ngelaksanayang pawiwahan.


Pawos 52

1)    Pawiwahan sane kepatutang ring desa sekadi ring sor:
ha.      Sampun  kemargiang  pabyakala utawi pesakapan, kesaksiang sekala niskala antuk Prajuru lan Dulun Desa;
na.      Wenten  pesaksi   Prajuru    sane    mapekelingang  utawi     ngilikitayang pawiwahan;
ca.       Sapa sira ugi Warga Desa Adat sane mawiwaha pinaka pitegep upasaksi patut Naur paserah utawi kelaci maserana antuk banteng sane kangkat kerojong sareng-sareng antuk soang-soang Warga sane mawiwaha, ring Natar Pura Bale Agung, maweweh upakara apejatian jangkep Sesari 100 (satus) keteng jinah bolong saha kangkat katuku antuk jinah sane sah manut pararem, saha patut katumusang malih antuk ngaturang bakti penimbang ring palinggih Pura Panti ritatkala ngusaba nemonin Purnama Karo, risampun sang mawiwaha ngemarginin pidabdab inucap, wawu sang mawiwaha kangkat ngeranjing ke Parhyangan Desa Adat, prade pidabdab inucap kalempasin sang mawiwaha tan kedadosang ngeranjing ke Panti;

ra.        Sampun matengeran suaran kulkul maka cihna sampun sah maperabian saha patut nawur prabeya pengelus kerob akehnyane manut pararem antuk sang ngambil, prade sang mawiwaha ketiyos Desa Adat ;
ka.                   Pawiwahan inucap ring ajeng sampun kecatatang ring Kantor Camat utawi Kantor Catatan Sipil Kabupaten Daerah Tingkat II Bangli.
2)    Perabian sane tan manut kadi ring ajeng sinanggeh tan patut



Pawos 53

Tata caraning perabian patut sekadi ring sor :
ha.      Sapa sira ugi pacang ngewarangang pakuluwarga patut mesadok ring Prajuru, selanturnya prajuru maritatas anut tan manut kekecap perabiane
na.      Pemargin pepadikan anut dudonan :
1.    Pakrunan jantos ping tiga, saha soang-soang melarapan antuk :
ha. Kapertama antuk Canang Taksu;
na. Kaping kalih antuk Canang lan base wakulan;
ca. Kaping tiga antuk Tipat Bantal, pinaka pemuput pepadikan.
2.    Risampun puput raris sang istri keajak budal ring pakubon sang lanang, saha kelanturang antuk pabyakala, pekalakalaan tur pepradangan ;

3.    Mangda puput tumus sekala niskala, raris kuluwarga purusa makta pejati matipat bantal ring merajan wadone.
ca.       Prade ngerorod/merangkat patut :
1.    Rerama lanange ngawentenang pamilaku antuk duta sekirangnya 2 (kalih) diri ;
2.    Pagenahan antene tan kengin ring pakubon sang lanang sadereng mabyakala.

ra.        Sajeroning pakrunan/pengelakukan patut :
1.    Kamenggala antuk geng pengampura arep ring reraman wadone ;
2.    Kaigumang bawos idih pakidih utawi pelegayan arep ring pasuwakan sang ngidih saha dewasa pakrab kambean riwekas ;
3.    Kecihnanyang indik kepurusa utawi prade sentana rajeg kajejerang kepatut ngidih anak lanang sane kebawos pawiwahan nyeburin, tur risampun sulur pamerasan kategepin kamanggehang sentana nyeburin ;
4.    Prade tan nerima pelakuan pejati, pakrunan kemargiang jantos ping tiga, yening antene sampun nganutin pidabdab sang pacang mawiwaha upakara patut kelaksanayang saha kamenggala antuk Prajuru Adat.

ka.    Pekrabkambean mapiteges upacara tindas apadang (puput) mapikuren duwaning manut sekadi ring sor :
1.    Sajeroning kabawos kerab kambe, kelaksanayang ring sekala niskala antuk sarana jejamuan miwah pawidi widana :
ha. Jejauman pinaka ngambe/ngadungan kayun soang-soang pakulawarga wadone;
na. Widi widana pinaka pejati niskala nunas wadone ring pemerajan kemulannya.
2.    Sajeroning bawos kerab pelaksana ring sekala :
ha. Antuk  pesaksi  Krama  Desa  dwaning  kekerabang  antuk tengeran kulkul;
na.      Pemakas penyaksi Prajuru lan Dulun Desa saha ngilikitayang. 

Palet 2
Indik Nyapian
Pawos 54

1)    Pawiwahan prasida kawusang melarapan antuk palas perabian utawi kepademan.
2)    Wusan mapikuren riantukan sinalih tunggil seda mapiteges balu, makadi balu lanang utawi istri.

3)    Palas perabian wenten kalih pawos, inggih punika sangkaning pada lila miwah mawiwit wicara.
4)    Sang ayat palas merabian patut atur supeksa pailikitaan riyin ring sang rumawos (Pengadilan Negeri) wastu tinas apadang pemutuse kebawos nyapian wawu Prajuru nyiarang kawentennyane ring Desa saha keni pemidanda manut perarem.



Pawos 55

Tata cara palas perabian sangkaning sekadi ring sor :
ha. Nawur prabeya pesaksi sinalih tunggil sami matenga;
na. Pagunakayan polih pahan pada;
a. Pabekel, tatadan soang-soang kekuasa niri-niri miwah warisan kekuasa antuk purusa ;
ra. Ngeweruhin miwah ngupajiwa pratisentana nganut swadarmaning guru rupaka.

Pawos 56

Prade riwekas sang palas kecihnan adung malih patut ngelaksanayang pawiwahan malih saha kangkat kadanda akehnyane manut pararem sangkaning palase pecak.



Pawos 57

1)                            Sang balu kebinayang dados :
ha.   Balu luh wit sentana (sentana rajeg) miwah balu luh boya sentana;
na.   Balu muani kepurusa (wit sentana) miwah balu muani nyeburin (boya  sentana).
2)                            Swadarming balu inucap patut :
ha. Ngemanggehang patibrata tan kenginngemargiang paradara utawi drati  krama;

na. Nguasayang waris pagunakayan tan dados ngadol, ngadeang mekidihang lan siosan punike, sejawaning kebebasang saking pianak utawi kulawarga pinih tampek saking kuranannya prade pianak kantun alit-alit;
ca.  Kengin ngidih sentana prade wenten pidadab sedurung sinalih tunggil padem, saha keutsahayang kebebasang antuk kulawarga singgih kapurusa;
ra. Kawenangang mawiwaha malih, yening sampun mawaneng tigang sasih prade kantun mobot nyantos putrane embas.


Pawos 58

      Balu kaucap tan pageh sekadi ring sor :
      ha. Dratikrama utawi paradara
      na. Matilar saking pakubon  tan pesadok jantos 6 (enam) sasih
      ra. Lempas ring swadarma sewos-sewos tan prasida ngesehin solah maprawerti arep ring pituduh kulawarga purusa.

Pawos 59

      Sapa sira ugi warga Desa Adat Pengotan tan kepatutang ngerabi wong arabi prade mamurug kedanda manut perarem saha prade wicarania tan prasida kebawosin ring pakraman patut kasukserahang ring sang ngawiwenang.


 Palet 3
Indik Sentana
Pawos 60

1)           Sentana wenten kalih pawos, sane kaucap pratisentana miwah sentana peperasan.
2)            Pratisentana inggih punika sentana sane metu saking pawiwahane kepatut.
3)            Prade pawiwahane tan kepatut ngewetuang sentana, mangda tan kantun kewastanin bebinjat utawi astra yogia kemanggala antuk penyanggaskara utawi sesipatan.
4)            Prade pawiwahane tan ngewetuang sentana, kengin, ngidih sentana upasaksi antuk sekala niskala sane kewastanin sentana peperasan.
5)            Sentana rajeg inggih punika, pratisentana wadon (Predana) sane kemanggehang lanang (purusa) tur risampun ngelaksanayang pawiwahan nyeburin.
6)            Sang sane dados kearsayang dados sentana rajeg inucap wiwit (5) inggih punika :
ha.      Pratisentana wadon tunggal;
na.      Sampun kemanggehang dados pratisentana lanang (purusa);
ca.       Kapawiwahan keceburin,  kautamayang antuk jadma sane   meagama Hindu utawi jatma sane meagama tiyosan sane sampun ngelaksanayang pamarisuda raga;
ra.        Sane ngemanggehang sentana rajeg patut mapasadok ring prajuru Desa saha prajuru desa patut nyiarang ring Desa pakraman tur kailitkitayang.

Pawos 61

1)            Ngangkat sentana manut dudonan patut makacihna artha berana pemerasan sane kesinaksiang sekala-niskala.
2)            Sapa sira ugi krama pacang ngidih sentana patut mesadok ring Prajuru Adat sanistane asasih sedereng pemerasan.
3)    Bendesa Adat kangkat kewakilin antuk Prajuru Banjar tiosan nyiarang ring sewidangan desa, sang sapa sira ugi rumasta lila mangda nyadokang masengker kalih wuku sebanen pemerasan ring Bendesa.
4)            Prajuru desa digelis mawosin saha ngicenin pemutus nepek ring catur dresta miwah perarem.
5)            Prade sulur peperasan tan manut ring kecaping ajeng Prajuru Desa wenang ngandeg sang pacang mekarya, saha ngicenin penuntun mangda kepuputang riyin bebawosan / sulur utawi wicaranya.



Pawos 62

1)            Peperasan sane ring desa risampun maka cihna:
ha.      Widi widana pemerasan;
na.      Kesaksinin antuk Prajuru lan Dulun Desa, sane makelingang         utawi ngilikitayang tur;
ca.       Kasiarang ring wewidangan desane.
2)            Sane kapatut peras angge sentane kadi ring sor :
ha.      Jatma meagama Hindu;
na.      Pepernahan nedunang saking sang meras;
ca.       Kulawarga saking purusa, prade tan wenten kengin saking wadon yening taler tan wenten wawu kengin sekama-kama        (saking kayun);
ra.        Kautamayang saking waris pancer kapurusa;
ka.       Sinalih   tunggil  mawiwit  saking  kulawarga  tunggal sanggah        utawi merajan, paibon lan dadia utawi ngambilin anak tios sakewanten sang meagama Hindu.
3)    Kengin ngangkat sentana lintang ring adiri, lanang wiadin wadon;



Palet 4
Indik Warisan
Pawos 63
1)    Warisan inggih punika tetamian artha berana saha ayah-ayah ngupadi sukertan sekala niskala saking keluhurannian arep ring turunannya
2)    Sane sinanggeh warisan luire :
ha.      Duwe tengah, mekadi karang ayahan desa, kahyangan, pusaka lan       sepenunggalannya;
na.      Pemerajan utawi sanggah;
ca. Pegunakaya tatadan jiwa dana hutang piutang.
3)    Wawu kengin kebawos warisan prade wenten :
ha. Sang mapiturun (pewaris);
na. Keturunan (Ahli waris);
ca. Artha berana miwah tetegenan (ayah-ayah) makacihna warisan.



Pawos 64
1)            Ahli Waris Luire :
ha. Pretisentana purusa;
na. Pretisentana predana (sentana rajeg)
ca. Sentana peperasa lanang/ wadon


2)    Prade tan wenten sekadi ring ajeng kang sinanggeh ahli waris :
ha. Turunan purusa prenah ngunggahan rerama lanang pekak selantur ipun rerama misan mindon.
na. Turunan purusa pernah kesamping mekadi keponakan miwah mindon.

Pawos 65

      Swadarmaning ahli waris patut :
      ha. Nerima saha nguasayang tetamian pahan saking keluhurannia, mekadi ngerempon sanggah, pura saha pengupakarannia miwah nyelidihin ayah-ayahan pewaris;
na. Ngabenang pewaris saha ngelanturang upacara-upacara pitra;
ca. Nawurin hutang-hutang pewaris sane manut pengelokika.


Pawos 66

      Pengepahan warisan nganutin sekadi ring sor :
      ha. Risampun kelaksanayang pitra yadnya lan naurin hutang-hutang pewaris buntas;
ca. Prade taler tan wenten cumpu ring penepas kerta desa, kengin katunasang ring sang rumawos (Pengadilan Negeri).



SAD SARGAH
WICARA LAN PAMIDANDA
Palet 1
Indik Wicara
Pawos 68

1)    Sane wenang mawosin mekadi mutusang wicara ring desa inggih punika Prajuru Desa sinanggeh kerta desa.
2)    Prade sang mawicara tan wenten cumpu ring pemutus kerta desa, kengin nunasang wicara inucap ring sang rumawos (Pengadilan)

Pawos 69

1)    Sahanan wicara mawiwit kecorahan sakaluire sinanggeh nungkasin daging awig-awig, pasuara miwah perarem Desa, Prajuru patut digelis mawosin tan nyantos pesadok.
2)    Sejaba wicara kadi ring ajeng patut nyantosin pesadok sang nunas bawos.
3)    Panepase patut pastika nyantenang iwang patut melarapan Tri Pramana (Saksi, Ilikita, Bukti) miwah tan maren nepek ring Catur Dresta.

Palet 2
Indik Pamindanda
Pawos 70
1)    Desa wenang niwakang pamidanda ring warga desa sane sisip;

2)    Peniwak inucap kelaksanayang olih Bendesa Adat;
3)    Bacakan pamidanda luire :
ha. Ayahan panukun kesisipan;
na. Danda  Artha  (Dosa,  danda  saha  panikel-panikelnya miwah panikel-panikel urunan);
ca. Rerampangan;
ra. Kedaut karang utawi tegal ayahannya ;
ka.  Kasepekang ;
da. Penyanggaskara;
4)    Pamidanda sane katiwakang patut masorsinggih manut ring kesisipane;
5)    Jinah utawi raja berana pamidanda ngaranjing dados druwen Desa;

Palet 3
Indik Rerampagan
Pawos 71

1)    Krame sane langkungan ring tigang paruman ngelantur tan nawur urunan miwah dedendan wenang kerampag.
2)    Rerampagan ngangge tata cara kadi ring sor :
ha.      Kelaksanayang antuk Prajuru kesarengin antuk Krama tigang         diri pinaka saksi;
na.      Sang ngerampag saha darsana ngambil artha utawi nyawenin        tanam tuwuh, akehnya manut ring hutang sang kerampag.
ca.       Prajuru Desa miteketang mangda Artha sane kerampag digelis        katebus masengker Asasih pitung rahina pacang keadol.
ra.        Tan nganinin saluwiring artha sane patut inggilang manut Agama miwah tan mademang pangupajiwa sang kerampag.



Pawos 72

1)    Prade sang pacang kerampag ngewara (ngalangin) pelaksanan inucap mewasta sampun tan nganutin awig-awig desa wenang karang desa sane kegenahin kadaut antuk desane.
2)    Samaliha yen wenten purun taler ngalangin pelaksanan kadi ring ajeng tan wenten pemargi sejawaning kesepekang antuk Krama Desane ;
3)    Pamidanda  inucap  ring  ajeng buntas risampun sang kekaninin :
ha.      Nunas geng pengampura ring Krama Desa riantukan nguak            pasubaya (pararem) pecak;
na.      Nawur pengargan penguak pasubayane duk pacang kerampag      kadulurin prayascita penyapsap keiwangane ring desa.

SAPTAMAS SARGAH
NGUWAH-NGUWUHIN AWIG-AWIG
Pawos 73

1)    Nguwah-nguwuhin Awig-awig Desa Adat puniki kelaksanayang antuk Paruman Desa
2)    Awig-awig puniki kemargiang ngawit keingkupin (keraremin)



Pawos 74

1)    Sakaluiring sane wenten saderengnya patut keanutang ring sedaging Awig-awig puniki.
2)    Sakaluiring sane durung kebawos sajeroning Awig-awig puniki patut kelaksanayang manut tatacara sane sampun memargi kadulurin antuk perarem-perarem.

ASTAMAS SARGAH
PAMUPUT
Pawos 75

  
1)    Awig-awig puniki kararemin duk rahine Soma Pon Wuku Ugu Içaka Warsa 1919, Tanggal Masehi 29 Desember 1997, ngambil genah ring Natar Bale Pesamuan Desa Adat Pengotan.
2)    Awig-awig puniki kalinggatanganin  antuk Prajuru Desa Adat kasarengin antuk Kepala Dusun Pengotan, Kepala Desa Pengotan lan Camat Bangli pinaka saksi.
3)    Luir Sang Ngelingga Tanganin :

ha. Kapertama Prajuru Desa :
1)  Bendesa Adat Pengotan





 (  I Wayan Besar )

2)    Pangliman




 ( I Wayan Kencu )



3)  P e n y a r i k a n




 (  I Wayan Kopok )

4)    P e t e n g e n



 ( I Wayan Karnya )

na.    Kaping kalih Kepala Dusun Pengotan, Kepala Desa Pengotan lan Camat, pinaka saksi :

1)    Kepala Dusun Pengotan




 (  I Wayan Kaden )

2)    Kepala Desa Pengotan



 ( I Made Nanya )
3)    Camat Bangli



Drs. I. B. M. Brahmaputra

Bangli           :  ………………………
Reg. No.       :  ………………………

BUPATI KEPALA DAERAH TINGKAT II BANGLI,





I NENGAH ARNAWA, S. Sos, MM

Tidak ada komentar:

Posting Komentar